Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Tugundagi  limfa  harakati.    Tugunga  limfa  olib  keluvchi  tomirlar  tugunning  qabariq 

tomonidan  kirib,  u  dastlab  chekka  yoki  kapsula  osti  sinuslariga  (sinus  subcapsularis)  quyiladi.  Bu 

sinuslar  tugun  kapsulasi  va  follikullar  orasida  joylashgan  bo’ladi.  Ularning  tashqi  devorini  hosil 

qiluvchi endoteliy hujayralari bazal membranada yotib, tuzilishi jihatdan limfa tomirlarining endoteliy 

hujayralaridan  deyarli  farqlanmaydi.  Sinuslarning  follikullarni  qoplab  turuvchi  ichki  devorida  esa 

endoteliyga  o’xshash  yassilashgan retikulyar hujayralar bo’lib, ularning orasida  yoriqlar ko’rinadi, 

lekin bazal membrana bu yerda bo’lmaydi. Endoteliy hujayralari orasidagi yoriqlar orqali tugunda 

hosil bo’lgan  yangi  limfotsitlar  limfaga tushishi  yoki aksincha, limfa suyuqligidan tugunga o’tishi 

mumkin.  Limfa  chekka  sinuslardan  oraliq  cinuslarga  yoki  follikullar  va  trabekulalar  orasida 

joylashgan sinuslarga (sinus corticalis perinodularis) o’tadi. Ulardan limfa suyuqligi mag’iz moddaga 

o’tib,  bu  yerdagi  mag’iz  tasmalar  va  trabekulalar  orasidagi  mag’iz  sinuslarga  (sinus  medullaris) 

quyiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, oraliq va mag’iz sinuslarning devoir yuqorida ko’rsatib o’tilgan 

chekka  sinuslarning  ichki  devoriga  aynan  o’xshash  tuzilishga  ega  bo’ladi.  Ularda  ham  endoteliy 

hujayralari  orasida  yoriqlar  bo’lib,  endoteliy  hujayralari  orasida  makrofaglar  uchraydi.  Mag’iz 

sinuslaridan limfa suyuqligi darvoza sohasida joylashgan markaziy sinusga (sinus centralis) yig’iladi 

va tugunning darvozasidan olib ketuvchi limfa tomiri orqali chiqib ketadi. 

 

Tugundan o’tish davomida limfa suyuqligi yot antigenlardan tozalanadi, yangi limfotsitlar va 

antitelolar bilan boyyitiladi. Limfa tugunlarining o’zida yot zarrachalar va o’sma hujayralarini tutib 

qolish xususiyati ularni turli kasalliklarda o’zgarishga olib keladi. 

 

Qon aylanishi.  Arteriya tugun darvozasi orqali kirib, asosan, ikki qismga tarmoqlanadi. 

Birinchi  qismi  kapsula  va  trabekulalar  tomon  yo’nalsa,  ikkinchisi  po’stloq  va  mag’iz  moddalarda 

kapillyarlar to’rini hosil qiladi. Bu to’rdan postkapillyar venulalar boshlanib, ular venalarga yig’iladi 

va tugun darvozasidan vena shaklida chiqib ketadi. Sog’lom organizmda qon hech qachon sinuslarda 

uchramaydi.  Faqat  ba’zi  kasalliklarda  sinuslar 

ichida 

ko’p 

miqdorda 

eritrotsitlar 

va 

---

 

236 

granulotsitlar  uchrashi  mumkin.  Limfa  tugunlarining  bu  hildagi  o’zgarishini  odamda  va 

sutemizuvchilarda uchrab turadigan gemolimfatik tugunlardan farq qilish muhim amaliy ahamiyatga 

ega.