Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Mushak tipidagi arteriyalar (arteria myotypica). Bu tipdagi tomirlarga organizmdagi o’rta 

va kichik kalibrdagi arteriyalar kiradi (126-rasm). Tana, oyoq va qo’l, ichki a’zolar arteriyalari shular 

jumlasidandir. 

126-rasm. Mushak tipidagi arteriya. 

Gematoksilin-eozin bilan bo’yalgan. Ob. 

10, ok. 10 

1 – ichki qavat; a – endoteliy va  endoteliy 

osti  qatlamlari;  b  –  ichki  elastik 

membrana;  2  –  o’rta  qavat;  с  –  silliq 

mushak  hujayralari;  d  –  darchali  elastik 

membranalar; f – tashqi elastik membrana; 

3 –  tashqi qavat; e –  kollagen tolalar. 

   

Mushak tipidagi arteriyalar devorida silliq 

mushak  hujayralari  juda  ko’p  bo`lib, 

ularning 

qisqarishi 

qon 

oqimiga 

qo’shimcha kuch beradi va a’zolarga qon 

kelishini 

boshqarib 

turadi. 

Mushak 

tipidagi  arteriyalar  devorining  ichki 

---

 

205 

pardasi endoteliydan, endoteliy osti qavati va  ichki elastik  membranadan tashkil topgan. Endoteliy 

hujayralari  bazal  membranada  yotib,  tomirlarning  bo’ylama  o’qi  bo’ylab  cho’zilgan,  chegaralari 

unchalik  egri-bugri  emas.  Endoteliy  osti  qavati  asosan  bo’ylama  yo’nalgan  kollagen  va  elastik 

tolalardan tashkil topgan bo’lib,  yulduzsimon,  kam ixtisoslashgan hujayralar tutadi. Endoteliy  osti 

qavati o’rta va yirik kalibrli arteriyalarda yaxshi rivojlangan bo’lib, kichik arteriyalarda juda yupqa 

bo’ladi, eng kichik arteriyalar –  arteriolalarda esa u tashqi adventitsiya qavatiga qo’shilib ketadi. Ichki 

elastik membrana mushak tipidagi arteriyalarda yaxshi rivojlangan va tomirning ko’ndalang kesimida 

yaltiroq egri-bugri tasmacha holida ko’rinadi. Elektron mikroskopda u qavat-qavat bo’lib yotgan tiniq 

plastinkalardan iborat. 

 

O’rta qavat qiya spiral holida joylashgan silliq mushak hujayralaridan iborat bo’lib, ular orasida 

oz miqdorda fibroblastlar va kollagen hamda elastik tolalar joylashadi. Silliq mushak hujayralarining 

bunday  joylashishi  ular  qisqarganda  tomir  hajmining  kamayishiga  va  qonning  mayda  tomirlarga 

surilishiga  yordam  beradi.  Yirikroq  mushak  tipidagi  arteriyalar  o’rta  qavati  elastik  membranalarni 

hosil  qilishi  mumkin.  Elastik  tolalar  ichki  va  tashqi  qavatlar  chegarasida  elastik  membranalarga 

qo’shilib ketadi. Natijada yagona elastik karkas hosil bo’lib, u bir tomondan tomirga elastiklik bersa, 

ikkinchi  tomondan  tomir  devorining  tarangligini  kuchaytiradi.  Bu  esa  arteriyalarning  puchayib 

qolishiga  yo’l  qo’ymaydi  va  ularda  qonning  to’xtovsiz  oqishini  ta’minlaydi.  Mushak  tipidagi 

arteriyalar  devoridagi  silliq  mushak  hujayralarining  qisqarishi  qon  bosimini  ushlab  turadi  va 

a’zolarning mikrotsirkulyatsiya sistemasiga qon kelishini boshqaradi. O’rta va tashqi qavatlar orasida 

tashqi  elastik  membrana  (membrana  elastica  externa)  joylashadi.  U  bo’ylama  yo’nalgan  yo’g’on 

elastik tolalarning zich to’ridan tashkil topgan bo’lib, ba’zan sidirg’a elastik plastinka shaklini oladi. 

Odatda  tashqi  elastik  membrana  ichkarisidagiga  qaraganda  ancha  yupqa  bo’ladi  va  hamma 

arteriyalarda ham yaxshi rivojlanmagan. 

 

Tashqi  qavat  siyrak  tolali  shakllanmagan  biriktiruvchi  to’qimadan  tuzilgan.  Unda  aksariyat 

tolalar qiya va bo’ylama yo’nalgan bo`ladi. Bu qavatda nervlar va arteriyalar devorini oziqlantiruvchi 

mayda qon tomirlar uchraydi. 

 

Arteriyalar kichrayib borgan sari ularning devori yupqalashadi. Endoteliy osti qavati va ichki 

elastik membrana juda ham noziklashib ketadi. O’rta qavatda mushak hujayralari va elastik tolalar 

ham asta-sekin kamayib boradi. Tashqi qavatda ham elastik tolalar kamayadi, tashqi elastik membrana 

esa yo’qolib ketadi. 

 

Ilgarilari turli a’zolarning arteriyalari va venoz tomirlari o’rtasida faqat kapillyarlar joylashgan 

deb  hisoblanardi.  Keyingi  kuzatishlar  natijasida  bu  ikki  tomir  orasida  har  xil  mayda  tomirlarning 

sistemasi joylashganligi aniqlandi. Shuni mikrotsirkulyatsiya sistemasi deb nomlandi.