Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

 

KUZ OLMASINING YORDAMCHI TUZILMALARI 

 

Bularga ko’z harakat mushaklari, qovoq, ko’z yosh bezlari va yosh. chiqaruvchi yo’llar kiradi. 

Ko’z mushaklari skelet mushaklari singari tuzilishga ega-dir. 

Qovoq  (palpebra)  -  ko’z  olmasi  oldidagi  teri  burmasidir.  Har  bir  qovoqda  oldingi  teri  yuzasi  va 

ko’zning biriktiruvchi to’kima pardasi (conjunctiva) deb ataluvchi orqa (ichki) yuzasi tafovut qilinadi. 

Qovoq-ning tashqi yuzasini qoplovchi teri juda yupqa bo’lib, odatdagi teri kabi tuzilgan. 

Qovoqning oldingi erkin chekkasida kipriklar joylashadi". Har bir kiprik mayda, sust rivojlangan yog’ 

beziga ega. Bundan tashqari, ularning mushak tutmagan soch xaltasiga o’zgacha shaklga ega bo’lgan 

apokrin  ter  bezlari  yoki  kiprik  bezlari  ochiladi.  Ularning  sekretor  bo’limlari  oddiy  ter  bezlarining 

sekretor bo’limlari kabi kop tokchaga o’xshash chigal hosil qilmaydi, balki «s» shaklida bo’ladi. 

Qovoq ichida yaxlit tayanch - fibroz plastinka (tarsus), hal qasimon mushak (m. orbicularis oculi) va 

pretarzal to’qima qatlami yotadi. 

Bu erda, shuningdek, qon tomirlar va qovoqni ko’taruvchi mushak (m. levator palpebrae) payining 

tutamlari joylashadi. 

Tarzal  plastinka  qovoqning  tayanch  qismi  bo’lib,  zich  birikti-ruvchi  to’qimadan  tuzilgan.  Qovoq 

devorining oldingi qismida, biriktiruvchi to’qima qatlamida maxsus yog’ bezlari yotadi. Bu bez uzun 

chiqaruv  yo’lidan iborat bo’lib, unga har tomondan sekretor al’veolalar ochiladi. Qovoqning ichki 

yuzasi  yoki  kon’yunktiva  ko’p  qavatli  yassi  epiteliy  bilan  qoplangan.  Epiteliy  ostida  yumshoq 

biriktiruvchi  to’qimadan  tuzilgan  xususiy  qatlam  yotadi.  Bu  erda  ko’p  miqdorda  limfotcitlar  va 

makrofaglar bo’lib, ular ba’zan to’p-to’p bo’lib joylashadi. 

Kon’yunktivaning yuqori qismida kichik bezlar uchraydi. Ular-ning tuzilishi yosh beziga o’xshash va 

shu sababli qo’shimcha yosh bez-lari deb ataladi. 

Ko’z yosh apparati - yosh bezlari, yosh qopchasi va ko’z-burun yosh yo’lidan iborat. 

YOSH 

bezlari  (gl.  lacrimalis)  bir  necha  seroz  tipdagi  murak-kab  al’veolyar  -  naysimon  bezchalar 

guruhidan  iborat.  Oxirgi  bo’limlarining  tuzilishi  bo’yicha  ular  og’iz  bo’shlig’ining  seroz  bezlarini 

eslatadi, ammo uning chiqaruv yo’llarida so’lak naycha- 

dariga  muvofiq keluvchi  qismlar bo’lmaydi. Sekretor  bo’limlar-ning bo’shlig’i  yaxshi rivojlangan, 

bularda  hujayralararo  sek-retor  kanalchalar  kuzatiladi.  Sekretor  oxirgi  bo’limlarining  devori  seroz 

bezlar epiteliysiga o’xshash hujayralardan tuzil-gan. Ularning ostida, bazal membranada mioepitelial 

hujayra-lar  yotadi. 

YOSH 

bezining  sekreti  (ko’z  yoshi)  asosan  suvdan  ibo-rat  bo’lib,  unda  1,5 

protcentga qadar NaCl, oz miqdorda (0,5%) al’buminlar va shilliq bo’ladi. Ko’z yoshi bakteriotcid 

ta’sirga ega maxsus modda (lizotcim) tutadi. Esh bezining sekretor qism-lari kubsimon epiteliy bilan 

qoplangan bo’lakcha ichidagi chiqa-ruv yo’llariga davom etadi. Bo’laklararo chiqaruv yo’llari ikki 

qatorli  tcillndrsimon  epiteliy  bilan  qoplangan.  YOsh  kanalcha-lari  ko’p  qatorli  epiteliy  bilan 

qoplangan. Epiteliydan so’ng elastyk tolalar va hujayralarga boy xususiy qatlam ( tunica propria ) 

yotadi. Xususiy qavatdan keyin uzunasiga yo’nalgan ko’n-dalang-targ’il mushak qatlami joylashadi. 

Bu  mushakning  qisqa-rishi  kanalchaning  kengayishiga  olib  keladi.  Esh  qopchasi  va  ko’z-burun 

kanalining devori epiteliy va xususiy qatlamdan iborat. Epiteliy ikki qatorli yoki ko’p qatorli b)

g

ladi. 

Ko’z qopchasi devorida mayda tarmoqlarga bo’lingan naysimon bezlar mavjud. Xususiy qatlamda 

ko’p miqdorda limfotcitlar to’plami bo’ladi.