Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

REFLEKTOR YOY HAQIDA TUSHUNCHA 

Nerv  sistemasining  faoliyati  asosida  reflektor  yoy  yotadi.  U  nerv  sistemasining  morfofunksional 

birligini  tashkil  qiladi.  Reflektor  yoy  retseptordan  boshlanib,  effektor  bilan  tugaydi.  Eng  oddiy 

reflektor yoy kamida ikki neyrondan tashkil topgan. Birinchi neyronning dendritlari ma’lum a’zolarda 

retseptorlar hosil qilib, neyriti esa orqa miyaning sezish markazlarida tugaydi. 

  

 

 

 

Ikkinchi  neyron  dendritlari  orqa  miyada  birinchi  neyron  neyritlari  bilan  sinaps  hosil  qilib,  neyriti 

harakatlantiruvchi  nerv  oxirlarini  (mushak  yoki  bezlarda)  hosil  qiladi.  Shunday  qilib,  eng  oddiy 

reflektor  syda  ham  impulsni  markazga  olib  boruvchi  va  markazdan  organlarga  olib  keluvchi 

tuzilmalarni ko`rishimiz mumkin. Aksariyat holatlarda uch yoki undan ko`p neyrondan tashkil tongan 

reflektor yoyini ko`ramiz (105-rasm). Uch neyrondan tashkil topgan reflektor yoyida yuqorida qayd 

qilingan  ikki  neyronli  reflektor  yoydan  farqli  ravishda  uchinchi  qo`shimcha  (assotsiativ  yoki 

tutashtiruvchi) neyron ham kirib, u sezuvchi va harakatlantiruvchi neyronlar orasida joylashadi. Bu 

neyron  dendritlari  sezuvchi  neyronning  neyriti  bilan,  neyriti  esa  harakatlantiruvchi  neyronning 

dendriti bilan sinapslar hosil qiladi. Bu oddiy reflector yoylardan tashqari somatik nerv sistemasida 

murakkab refleks  yoyi ham farqlanib, u bir necha neyronlardan tashkil topgan. Bu reflektor  yoyda 

markaziy nerv sistemasining boshka nerv markazlari ishtirok etadi. 

 

Nerv to`qimasini, xususan, nerv sistemasini o`rganishga rus olimlaridan D. A. T i m o f e- y e 

v,  A. N. M i s l a v s k i y, A. S. D o g e l  va boshqalar katta hissa ko`shdilar. A. N. Mislavskiy nerv 

tugunlari va nerv oxirlarsning morfologik tuzilishini mukammal o`rgandi. A. S. Dogel esa markaziy 

va  periferik  nerv  sistemasining  morfologiyasi  bo`yicha  chuqur  ishlar  olib  bordiki,  uning  ishlari 

neyrogistologiya va fiziologiyani rivojlantirishda yorqin iz qoldirdi. 

 

V.  I.  Lavrentyev  va  uning  o`quvchilari  avtonom  nerv  sistemasini  o`rganib,  nerv  hujayralari 

orasida sinapslar  mavjudligini  ko`rsatdilar va sinapslarni  o`rganishga asos  soldilar. Nerv  oxirlarini 

mukammal o`rganishda E. M. Shlyaxtin, A. N. Kolosov va ularning shogirdlari, K. A. L a v r o v  va  

N. I. Zazibinlarning xizmati katta. 

 

T. A. Grigoryeva qon tomirlarning innervatsiyasini o`rgandi va birinchi marta adabiyotga qon 

105-  rasm.  Oddiy  reflektor  yoyi 

(sxema). 

1  –  sezuvchi  nerv  hujayrasi;  2  –  te-

ridagi  retseptor;  3  -  sezuvchi  nerv 

hujayrasining dendriti; 4 – neyrolem-

ma; 5 - lemmotsit yadrosi; 6  – miye-

lin pardasi; 7 - nerv tolasi bo’g’iqlari; 

8-o`q silindr; 9 – kertik; 10 - sezuvchi 

nerv  hujayrasining  neyriti;  11  –  ha-

rakatlantiruvchi  nerv  hujayrasi:  12  – 

xarakatlantiruvchi 

nerv 

hujayrasi 

dendriti;  13  -  harakatlantiruzchi  nerv 

hujayrasi neyriti; 11- miyelinli tola; 15 

- effektor; 16 - orqa miya nerv tu-guni: 

17  -  orqa  miya  nervining  dorsal 

shoxchasi; 18- orqa ildizcha, 19- orqa 

shoxcha;  20  -  oldingi  shoxcha;  21  –

oldingi  ildizcha;  22-  orqa  miya 

nervining ventral shohchasi 

(V.G. Yeliseevdan). 

 

---

 

162 

tomir-to`qima retseptorlari tushunchasini kiritdi. Hozirgi avlod gistologlari zamonaviy usullar bilan 

(elektron mikroskopiya, miqdoriy gistoximiya, radioavtografiya) qurollanib, yuqorida qayd qilingan 

olimlarning ishlarini muvaffaqiyat bilan davom ettirmoqdalar.