Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

 

Nerv  tolalarining  degeneratsiyasi  va  regeneratsiyasi.  Ma’lumki,  neyronlar  bo`linish  va 

almashinish qobiliyatini yo`qotgan hujayralardir. Ammo ularning o`simtalari va ulardan hosil bo`lgan 

nerv  tolalari  jarohatlanganda  tiklanish  (regeneratsiya)  xususiyatiga  ega  bo`ladi.  Nerv  tolalarining 

degeneratsiya va regeneratsiya jarayonlari eksperimental sharoitda, masalan, nerv tolasi kesilganda 

yaqqol  ko`rinadi.  Nerv  tolasining  jarohatdan  yuqori,  neyron  tanasiga  yaqin  qismi  markaziy,  nerv 

tolasining pastga qaragan qismi periferik qism deyiladi. Nerv tolasini kesish uning markaziy, periferik 

qismlarida,  nerv  hujayrasi  tanasida,  neyrogliya  va  atrofdagi  biriktiruvchi  to`qimada  javob 

reaktsiyasini  qo`zg`atadi.  Natijada,  chandiq  to`qima  rivojlanadi.  Chandiq  to`qima  neyrogliya 

elementlaridan  hamda  biriktiruvchi  to`qimadan  iborat.  Shu  chandiq  orqali  kelgusida  regeneratsiya 

qiluvchi nerv tolalari o`sib o`tadi. Nerv hujayrasi tanasida bir qator o`zgarishlar sodir bo`ladi. Uning 

hajmi  kattalashadi,  yadro  hujayra  tanasining  chekka  qismiga  siljiydi.  Xromatofil  modda  o`zgarib 

xromatolizga  uchraydi,  keyinroq  tamoman  yo`q  bo`lib  ketadi.  Kesilgandan  so`ng  zudlik  bilan 

nervning ham periferik, ham markaziy qismlarida o`zgarishlar ro`y beradi 

 

Markaziy qism retrograd - yuqoriga ko`tariluvchi degeneratsiyaga uchraydi (boshqacha qilib 

aytganda,  jarohat  bo`lgan  joydan  neyron  tanasiga  tomon  yo`nalgan),  periferik  qism  esa  pastga 

tushuvchi  (Uoller)  degeneratsiyasiga  uchraydi.  Periferik  qism  o`q  silindr  kesilgandan  keyingi 

dastlabki ikki kun davomida juda tez shishadi va varikoz bo`rtmalar hosil qiladi. 3-5 sutka davomida 

o`q silindr alohida-alohida joylashgan qismlarga 

- fragmentlarga bo`linadi. Shu bilan bir vaqtda 

---

 

156 

elektron  mikroskop  ostida  ko`rilganda  miyelin  qavat  membranalari  yemirilgan  bo`ladi.  Miyelin 

tomchilari  va  o`q  silindr  fragmentlari  so`rilish  (rezorbsiya)  jarayoniga  yuz  tutadi  va  bunda  glial 

elementlar,  asosan,  multipotentsial  gliya,  astrotsitlar  hamda  biriktiruvchi  to`qima  makrofaglari 

ishtirok etadi. Glial elementlar tez bo`linib bir qator bo`lib joylashadi va natijada Byungner lentalari 

va tizmalari hosil  bo`ladi. Byungner lentalari chandiq to`qima  ichiga ham periferik, ham  markaziy 

qismlardan o`sib kiradi. 

 

Ayni  vaqtda  markaziy  bo`lakning o`q  silindrlarida regenerativ jarayonlar ham sodir bo`ladi. 

Uning  oxirlarida  kolbasimon  bo`rtmalar  (o`sish  kolbalari)  hosil  bo`lib,  ular  periferik  tomon  o`sa 

boshlaydi va glial chandiqdan o`sib o`tib, periferik bo`lakning Byungner lentalari tomon yo`naladi. 

Keyinchalik miyelin hosil bo`ladi va tola o`zining normal shaklini tiklaydi. Shuni aytib o`tish kerakki, 

nerv  tolasida  asosan  glial  chandiq  bor  bo`lib,  periferik  hamda  markaziy  qismlar  orasidagi  masofa 

kichik bo`lgandagina qayta tiklanadi.