Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Qon tomirlar taraqqiyoti. Dastlabki qon tomirlar embriogenezning 2–3 haftalarida sariqlik 

qopchasi devorining mezenximasida va xorion devoridagi qon orolchalari tarkibida paydo bo’ladi. 

Avvalo,  sariqlik  qopchasi  devorining  hujayralari  to’planib,  qon  orolchalarini  hosil  qiladi. 

Orolchalarning chetidagi mezenxima hujayralari yassilashib, bo`lajak qon tomirlarning endoteliysini 

hosil qilsa, markazdagi hujayralar yumaloqlashib, differensiallashadi va qon hujayralariga aylanadi. 

Tomirni  o’rab  turgan  mezenxima  hujayralaridan  peritsitlar,  silliq  mushak  hujayralari,  fibroblastlar 

hosil  bo’ladi.  Yangi-yangi  qon  orolchalarining  to’xtovsiz  paydo  bo’lib  borishi  va  ularning  o’zaro 

qo`shilishi  natijasida  naychalar  shaklidagi  kapillyarlar  hosil  bo’ladi.  Bular  esa  o’zi  singari  boshqa 

naychalar bilan tutashib, kapillyarlar to`rini hosil qiladi. 

 

Pushtning  tanasida  qon  tomirlar  to’qima  suyuqligi  bilan  to`lgan,  ammo  qon  hujayralarini 

tutmagan,  noto’g’ri  shakldagi  yoriqlar  tarzida  paydo  bo’ladi.  Ularning  atrofidagi  mezenxima 

hujayralari  yassilashib,  qolgan  mezenxima  to`qimasidan  ajraladi  va  qon  tomir  devorining 

hujayralarini  hosil  qiladi.  Keyinchalik,  pusht  tanasidagi  tomirlar  sariqlik  qopchasi  tomirlari  bilan 

tutashgandan so’ng yurak urishi boshlanib, qon aylanishi yuzaga keladi. Bunda dastlab qon sariqlik 

qopchasi  tomirlaridan  pusht  tomirlariga  o’tadi.  Qon  aylanishi  boshlanishi  bilan  tomirlar  devori 

to’qimasining gemodinamik sharoitga (qon bosimi va tezligiga) mutanosib ravishda o’zgarishi yuzaga 

chiqadi. 

 

ARTERIYALAR 

 

Devorining  tuzilishiga  qarab  arteriyalar  uch  xil  bo’ladi:  elastik,  mushak  va  mushak-elastik 

tipidagi arteriyalar. Barcha arteriyalarning devori umuman bir xilda tuzilgan bo’lib, ular-da uch qavat 

tafovut qilinadi: 

 

1. Ichki parda – tunica intima. 

 

2. O`rta parda – tunica media. 

 

3. Tashqi parda – tunica externa seu adventitia. 

 

Arteriyalar devorini bunday qavatlarga ajratish va ayrim pardalar o`rtasidagi chegara shartlidir. 

Turli pardalarning tuzilishi va qalinligi tananing turli joylaridagi tomirlarda har xil bo`lib, ko`proq 

gemodinamik omillar (qon bosimi va tezligi) ga bog`liq. 

---

 

203