Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Effektor nerv oxirlari. Neyroneffektor sinasplar h a r a k a t l a n t i r u v c h i va sekretor 

turlarga bo`linadi. Ularning presinaptik qismi bo`lib effektor neyronning aksoni, post-sinaptik qismi 

bo`lib  esa  mushak  tolasi,  silliq  mushak  hujayralari  yoki  bez  hujayralar  hisoblanadi.  Effektor  nerv 

oxirlari  (  teriuatio  neuromuscularis  )  ichida  harakatlantiruvchi  yoki  motor  nerv  oxirlari  yaxshi 

o`rganilgan. 

                            

 

 

102-rasm. Fater - Pachini tanachasining elektron mikrofotogrammasi. X 6000. 

1 - nerv hujayrasi o’simtasi; 2- tanacha yorig’I; 3 - ichki kolbaning plastinkasimon hujayralari;  

4 -hujayra yadrosi. 

 

---

 

160 

 

 

 

 

 

Ular  somatik  yoki  vegetativ  nerv  sistemasidagi  neyronlar  neyritlarining  oxirgi 

apparatlari  bo`lib,  nerv  impulslarini  bevosita  ishchi  organlarga  yetkazib  beradi.  Harakatlantiruvchi 

tanacha  nerv  o`q  silindrining  oxirgi  tolalaridan  va  mushak  tolasining  o`zgargan  mos  qismlaridan 

tashkil  topgan  (104-rasm).  Miyelinli  nerv  oxiri  mushak  tolasiga  yetib  kelgandan  so`ng  miyelin 

qavatini yo`qotadi, mushak sarkolemmasiga botib kiradi. Mushak tolasida o`q silindr bir-necha mayda 

oxirgi tolalarga tarmoqlanadi va  ko`p  miqdorda  mitoxondriyalar va pufakchalar saqlovchi sinaptik 

qismni hosiya  qiladi. Nerv tolasining  mayda tarmoqlari  mushak to`qimasining sarkolemmasi  bilan 

o`raladi.  Mushak  tolasining  sarkolemmasi.  postsinaptik  qismni  hosil  qilib,  u  va  presinaptik  qism 

(aksolemma)  orasida  sinaps  bo`shlig`i  (yorig`i)  hosil  bo`ladi.  Bu  bo`shliqdan  ikkilamchi  sinaps 

yoriqlari  radial  holatda  turli  tomon-ga  yo`naladi.  Ikkilamchi  yoriqlar  postsinaptik  qismning 

(sarkolemmaning) burmalari hisobiga hosil bo`ladi. Nerv tolasi bo`yicha tarqalgan impuls ta’sirida 

sinaptik  pufakchalardagi  mediator  sinaptik  bo`shlig`iga  chiqadi  va  postsinaptik  qismda 

depolyarizatsiya hosil  qiladi. Nerv impulsi ko`ndalang-targ`il  mushak bo`ylab tarqalishida  mushak 

tolasining T-sistemalari muhim o`rin tutadi. 

 

 

                               

 

104-rasm. Harakatlantiruvchi nerv-mushak oxirining ultramikroskopik tuzilishi (sxema). 

1- neyrolemmotsit sitoplazmasi; 2  -neyrolemmotsit  yadrosi; 3  -neyrolemmotsit plazmolemmasi; 4- 

o’q  silindr;  5  -  aksolemma;  6  -  postsinaptik  membrana  (sarkolemma);  7  -  aksoplazma 

mitoxondriyalari; 8-sinaptik yoriq; 9-mushak tolasi mitoxondriyalari; 10 - presinaptik pufakchalar; 11 

-  presinaptik  membrana  (aksolemma);  12  -  mushak  tolasi  qobig`i  (sarkolemma);  13  -mushak 

tolasining yadrosi; 14 - miofibrilla (V.G. Yeliseev va boshqalar). 

 

 

Effektor nerv oxirlariga silliq mushak hujayrasida (yoki hujayralarida) tugaydigan nerv oxirlari 

va sekretor nerv oxirlari ham kiradi. Sekretor nervlar bez oxirgi bo`limlaridagi sekretor hujayralarning 

bazal membranasi sohasida tugaydi) (terminatio 

neurosecretoris) 

103-  rasm.  Kapsula  bilam  o`ralgan  Meysner 

tanachasi. 

Odamning 

barmoq 

terisidan 

tayyorlangan.  Kumush  bilan  impregnatsiya 

qilingan. Ob.20. ok 10. 

1  -  teri  epidermisi;  2  -  teri  dermasining 

so`rg`ichli  qavati;  3  -  nerv  oxiri  kapsulasi;  4  - 

gliya  xujayrasinnng yadrosi. 

 

---

 

161