hamda funktsiyasi bo`yicha ko`ndalang-targ`il mushakdan qancha farq qiladi. Silliq mushaklar
vegetativ nerv sistemasi tomonidan innervatsiya qilinadi va shu sababli kishi ixtnyoriga
bo`ysunmaydi. Yuqorida qayd qilinganidek, silliq mushak to`qimasi hujayra tuzilishiga ega bo`lib,
cho`ziq, duksimon va tarmoqlangan bo`ladi. Hujayraning o`lchamlari turlicha bo`ladi, ya’ni uzunligi
50-250 mkm, yadro sathining maksimal diametri 5-20 mkm. To`qimada bir-biriga yondoshib yotgan
(oddiy mikroskop ostida ko`rinishi).1 - mushak qavatining bo`ylama kesimi; 2 - mushak qavatining
ko`ndalang kesimi; 3 -silliq mushak hujayra; 4 - hujayra yadrosi; 5 - mushak hujayralari orasidagi
139
V, G -silliq mushak hujayrasining bo`shashgan (V) va qisqargan (G) holati (elektron
mikroskopda ko`rinishi). (A.Xem, D.Kormakdan, 1982). 1 - sarkolemma (plazmolemma); 2 - yadro;
3 - yadro teshiklari; 4 - Golji kompleksi; 5 - miofibrillalar; 6 - zich tanacha; 7 -ribosoma va
polisomalar; 8 - mikropinotsitoz pufakchalar; 9 - mitoxondriyalar.
Ular bir-biriga nisbatan shunday joylashadiki, bir hujayraning markaziy qismiga boshqa
hujayraning o`tkir uch qismi yopishadi. Silliq mushak hujayralari sirtdan
sarkolemma bilan qoplangan, unda qalinligi taxminan 7,5 nm ga teng
plazmatik membrana va tashqi bazal membrana farq qilinadi.
Yonma-yon yotgan hujayralarning plazmatik membranalari ba’zi
joylarda
juda
yaqinlashib
tutashish
nuqtalarini
hosil
qiladi.
Membranalarning bunday yaqinlashish joylari silliq mushak hujayralarining
biridan ikkinchisiga qo`zg`alish o`tishiga xizmat qiladi, degan taxminlar
bor. Hujayra sitoplazmasida yadro, umumiy organellalar va miofibrillalar
joylashadi.
Yadro va organellalar hujayraning t r o f i k a p p a r a t i n i tashkil
etadi. Silliq mushak hujayrasining yadrosi uning markazida joylashib,
cho`ziq oval yoki tayoqchasimon shaklga ega (90, 91-rasmlar). Yadroning
shakli qissarish paytida o`zgaradi. Unda ko`p hollarda ikkita yoki undan
ko`proq yadrocha bo`ladi. Yadro yonida sust rizojlangan plastinkasnmon
kompleks joylashadi. Shu yerda hujayra markazi ham yotadi. Mushak
hujayrasida endoplazmatik to`r sust rivojlangan. Mitoxondriyalar kichik,
shakli cho`ziq, oz miqdorda bo`lib, sitoplazmada tarqoq joylashadi. Ammo
yadro yonida ularning soni ko`proq bo`lishi mumkin. Mitoxondriyalarning
kristallari ko`ndalang-targ`il mushaklardagiga nisbatan kam.
- Miofibrillalar mushak hujayrasining q i s q a r u v c h I a p p a r a
t i n i tashkil etishi sababli ular eng muhim ahamiyatga ega. Miofibrillalar
skelet mushagiga xos bo`lgan ko`ndalang-targ`illikka ega emas va oddiy
mikroskopda bir jinsli ipchalar 'shaklida ko`rinadi. Elsktron mikroskop bilan
silliq mushak hujayralari o`rganilganda hujayraning butun uzunligi bo`yicha
yotuvchi uzluksiz miofibrillalar aniqlangan emas. Hujayra sitoplazmasida
bo`ylama joylashgan submikroskopik protofibrillalar mavjud bo`lib, ular
tutamlar hosil qilmaydi. Protofibrillalar yoki mikrofilamentlarning ikki turi
farqlanadi: a k t i n va m i o z i n . Miozin protofibrillalar diametri 17 nm
ga teng bo`lib, yo`g`on protofibrillalardir. Aktin mikrofilamentlar nozik
bo`lib qalinligi 7 nm ga teng. Ikkala filamentlar ham mushak bo`shashgak
holatda burchak hosil qilib yoki hujayra bo`yi bo`yicha joylashgan bo`lib
mushak qisqarganda o`z joylashishini uzgartiradi. Silliq mushak
hujayralarida ko`ndalang-targ`illik kuzatilmaydi, chunki filamentlar o`zaro
tartibli joylashmagan. Ular sarkomerlar hosil qilmaydi, plastinkalar ham
topilmagan. Sil-liq mushak hujayralarida ham tropomiozin, troponin va a-
aktinin oqsillari topilgan.
Aktin oqsillarining sitolemmaga birlashgan qismida yoki aktin
protofibrillaning o`rta qismida zich tanachalar uchraydi. Zich tanachalar
oddiy mikroskopda to`q dog` shakliga ega. Zich tana-chalar ko`ndalang-
targ`il mushak tolasining Z plastinkasida uchrovchi aktinin tutgani uchun,
bu tanachalarni Z plastinkaning analogi deb taxmin qilish mumkin, lekin
ular betartib joylashtan. Mushak qisqarish jarayonida xuddi ko`ndalang-
targ`il mushakdagi singari aktin va miozinning o`zaro sirpanishi yuzaga
keladi. Tortilish kuchi zich tanachalar orqali
sarkolemmaga
91-rasm. Silliq
mushak. Me’da devori
shilliq
qavatining
mushak plastinkasidan
olingan silliq mushak
hujayrasi.
Elektron
mikrofotogramma.
X.85OO.
1- yadro; 2 -
sitoplazma; 3 - hujayra
atrofidagi
kollagen
tolalar.
140
(sitolemmaga) o`tadi, natijada, silliq mushak hujayra qisqaradi.
Silliq mushak hujayra sitoplazmasida kaltsiy ionini saqlovchi mayda pufakchalar bo`lib, ular
ko`ndalang-targ`il mushakdagi sarkoplazmatik retikulumni eslatadi. Lekin sarkoplazmatik
retikulumning o`zi silliq mushakda kuchsiz rivojlangan. Bu pufakchalarga hujayra plazmatik
membranasining botishidan hosil bo`lgan tuzilmalar tegib yetadi. Bu tuzilmalar ko`ndalang-targ`il
mushakning T-sistemasini eslatadi. Ular impuls tarqalishida va kaltsiy ionining sitoplazmaga
chiqishida muhim o`rin tutadi.
Har bir mushak hujayra yuqorida qayd etilganidek, bazal membrana bilan qoplangan. Mushak
hujayralarining bir-biriga tegib yotgan qismlarida tirqishli tutashish - neksuslar uchrab ular silliq
mushak hujayralarining ma’lum guruhlari barobar qisqarishinn ta’minlaydi. Bazal membranaga
biriktiruvchi to`qima tolalari kirib to`r hosil qiladi. Mushak hujayralarining truppalari yoki muayyan
qavatlari biriktiruvchi to`qima qatlamlari bilan o`raladi. Ana shu biriktiruvchi to`qima sarkolemma
bilan birga silliq mushak to`qimasining tayanch apparatini hosil qiladi.
Silliq mushak to`qimasi yaxshi taraqqiy etgan qon tomirlar sistemasiga ega, Qon tomirlar
to`qima ichida kapillyarlargacha tarmoqlanib, mushak hujayralari tutamlari orasidagi birikti-ruvchi
to`qima qatlamlarida kapillyarlar to`rini hosil qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
