Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Ranvye 
sohalari bo`ylab sakrab (saltator) o`tkazish 
deb tushuntirish ham mumkin. 
 
Nerv tolalarining degeneratsiyasi va regeneratsiyasi.
Ma’lumki, neyronlar bo`linish va 
almashinish qobiliyatini yo`qotgan hujayralardir. Ammo ularning o`simtalari va ulardan hosil 
bo`lgan nerv tolalari jarohatlanganda tiklanish (regeneratsiya) xususiyatiga ega bo`ladi. Nerv 
tolalarining degeneratsiya va regeneratsiya jarayonlari eksperimental sharoitda, masalan, nerv 
tolasi kesilganda yaqqol ko`rinadi. Nerv tolasining jarohatdan yuqori, neyron tanasiga yaqin 

---

165 
qismi markaziy, nerv tolasining pastga qaragan qismi periferik qism deyiladi. Nerv tolasini 
kesish uning markaziy, periferik qismlarida, nerv hujayrasi tanasida, neyrogliya va atrofdagi 
biriktiruvchi to`qimada javob reaktsiyasini qo`zg`atadi. Natijada, chandiq to`qima rivojlanadi. 
Chandiq to`qima neyrogliya elementlaridan hamda biriktiruvchi to`qimadan iborat. Shu chandiq 
orqali kelgusida regeneratsiya qiluvchi nerv tolalari o`sib o`tadi. Nerv hujayrasi tanasida bir 
qator o`zgarishlar sodir bo`ladi. Uning hajmi kattalashadi, yadro hujayra tanasining chekka 
qismiga siljiydi. Xromatofil modda o`zgarib xromatolizga uchraydi, keyinroq tamoman yo`q 
bo`lib ketadi. Kesilgandan so`ng zudlik bilan nervning ham periferik, ham markaziy qismlarida 
o`zgarishlar ro`y beradi 
Markaziy qism retrograd - yuqoriga ko`tariluvchi degeneratsiyaga uchraydi (boshqacha 
qilib aytganda, jarohat bo`lgan joydan neyron tanasiga tomon yo`nalgan), periferik qism esa 
pastga tushuvchi (Uoller) degeneratsiyasiga uchraydi. Periferik qism o`q silindr kesilgandan 
keyingi dastlabki ikki kun davomida juda tez shishadi va varikoz bo`rtmalar hosil qiladi. 3-5 
sutka davomida o`q silindr alohida-alohida joylashgan qismlarga - fragmentlarga bo`linadi. Shu 
bilan bir vaqtda elektron mikroskop ostida ko`rilganda miyelin qavat membranalari yemirilgan 
bo`ladi. Miyelin tomchilari va o`q silindr fragmentlari so`rilish (rezorbsiya) jarayoniga yuz tutadi 
va bunda glial elementlar, asosan, multipotentsial gliya, astrotsitlar hamda biriktiruvchi to`qima 
makrofaglari ishtirok etadi. Glial elementlar tez bo`linib bir qator bo`lib joylashadi va natijada 
Byungner lentalari va tizmalari hosil bo`ladi. Byungner lentalari chandiq to`qima ichiga ham 
periferik, ham markaziy qismlardan o`sib kiradi. 
Ayni vaqtda markaziy bo`lakning o`q silindrlarida regenerativ jarayonlar ham sodir 
bo`ladi. Uning oxirlarida kolbasimon bo`rtmalar (o`sish kolbalari) hosil bo`lib, ular periferik 
tomon o`sa boshlaydi va glial chandiqdan o`sib o`tib, periferik bo`lakning Byungner lentalari 
tomon yo`naladi. Keyinchalik miyelin hosil bo`ladi va tola o`zining normal shaklini tiklaydi. 
Shuni aytib o`tish kerakki, nerv tolasida asosan glial chandiq bor bo`lib, periferik hamda 
markaziy qismlar orasidagi masofa kichik bo`lgandagina qayta tiklanadi.