Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Uzgaruvchan epiteliy.
Uzgaruvchan epiteliy siydik yo`llarining, buyrak kosachasi va 
jomi, siydik pufagining ichki yuzasini qoplab turadi (55-rasm). A’zolarning siydik bilan to`lgan 
va to`lmaganligiga qarab epiteliy qavati o`z shaklini o`zgartirib turadi. Uzgaruvchan epiteliyda 3 
qavatni farq qilish mumkin: bazal, oraliq va yopqich qavatlar. 
Bazal qavat mitoz 
yo`li bilan 
ko`payadigan mayda hujayralardan iborat. Bular kambial, differentsiyallashmagan, sitoplazmasi 
bazofil bo`yaladigan hujayralardir. Hujayra shakli turlicha bo`lib, chegarasi aniq ko`rinmaydi. 
Oraliq qavat 
hujayralari bir yoki bir necha qavat hujayralardan iborat bo`lib, noto`g`ri yoki 
noksimon shaklga ega. Yo
pqich qavat 
noksimon shakldagi ko`p yadroli yirik hujayralardan 
tashkil topgan. 
55-rasm. O`zgaruvchan epiteliy (sxema). A - siydik pufagi devorining cho`zilmagan 
holati; B-siydik pufagi devorining cho`zilgan holati. 
1-o`zgaruvchan epiteliy; 2-biriktiruvchi to`qima (Yu. I. Afanasyevdan, 1989). 
A’zo siydikka to`lib, devori taranglashganda epiteliy yupqalashadi, organ qisqarganda 
esa epiteliy hujayralarining bir-birining ustiga chiqishi natijasida u qalinlashadi va ko`p qavatli 
ko`rinishga ega bo`lib qoladi. Yuqoriga ko`tarilgan hujayralar bazal membrana bilan aloqani 
saqlab qoladi. A’zo devori qayta taranglashganda epiteliy hujayralari o`z joyiga tushadi va 
yassilanadi. 
EPITELIY TO’QIMASINING REGENERATSIYASI 
Epiteliy to`qimasi qoplovchi to`qima bo`lganligi uchun turli tashqi ta’sirlarga uchraydi. 
Shu sababli epiteliy hujayralari juda tez halok bo`ladi. Sog`lom odamda og`iz bo`shlig`i epiteliy-
sida 5 minut davomida 500 ming, ichakda esa bir sutkada 3 milliard epiteliy hujayralari tushib 
ketadi. Hujayralarning juda tez va ko`plab o`lishi mitoz yo`li bilan bo`linadigan kam 
differensiallangan hujayralar hisobiga tiklanadi. 
Bir qavatli epiteliyda ayrim hujayralar bo`linish qobiliyatiga ega, ko`p qavatli epiteliyda 
esa bazal qavat hujayralari va qisman tikanaksimon hujayralar bo`linadi. Bunday yuqori 
bo`linish dobiliyati epiteliy shikastlanganda hamda patologik holatlarda qayta tiklanishning asosi 

---

86 
bo`lib xizmat qiladi. 
Epiteliyning reparativ regeneratsiyasi shikastlangan joy atrofidagi hujayralarning jadal 
bo`linishi hisobiga amalga oshadi. Bo`linayotgan epiteliy hujayralari sekin-asta shikastlangan 
joyni to`ldira boradi va differentsiallashadi, ya’ni o`ziga xos struktura va xususiyatga ega bo`la 
boshlaydi. Bunday regeneratsiya paytida chandiq hosil bo`lmaydi. Agar shikastlangan joy bo`lsa, 
u yerda avval granulyatsion to`qima (yosh biriktiruvchi to`qima) hosil bo`lib, so`ngra epiteliy 
hujayralari bilan qoplanadi. Bunday hollarda shikastlangan joy o`rnida chandiq hosil bo`ladi.