Ilm ziyo zakovat

Y=C+I+G+X
n , 
bunda X
n 
-
xorijliklarning shu mamlakat ichkarisida ishlab chiqargan tovar 
va xizmatlarga qilgan xarajatlari bilan xorijda ishlab chiqarilgan tovar va 
xizmatlarga ichki xarajatlar o‛rtasidagi, ya’ni eksport va import o‛rtasidagi 
farqni shakllantiradi. 
Eksport va import birgalikda mamlakatning tashqi savdosi (tashqi savdo 
aylanmasi) hajmini tavsiflaydi. Makroiqtisodiy tahlil nuqtai nazaridan eksport 
va import nisbati (tashqi savdo balansi bo‛lgan pul ko‛rinishidagi farq) masalasi 

---

17 
juda muhimdir. Agar ma’lum bir vaqt ichida import eksportdan oshib ketsa, u 
holda yuqoridagi formulada sof eksport bo‛yicha xarajatlar salbiy bo‛lib, bu 
yalpi talabning pasayishiga va shu sababli makroiqtisodiy tahdidga olib kelishi 
mumkin. 
Agar eksport importdan yuqori bo‛lsa, unda sof eksport ijobiy bo‛ladi, bu 
esa umumiy talabni oshiradi. Yalpi talabning bunday o‛sishi nafaqat 
iqtisodiyotning barqarorlashishiga yordam beradi, balki ma’lum sharoitlarda 
(eksport sohalariga investitsiyalarning ko‛payishi) iqtisodiy o‛sishga zamin 
yaratadi. 
Shu bilan birga, turli mamlakatlar turli darajalarda tovar, xizmat, pul, kapital 
va ishchi kuchini xorijiy mamlakatlar bilan almashtirishda qatnashadilar. 
Mamlakat qanchalik kichik bo‛lsa, qoida tariqasida, uning tashqi bozorga 
nisbatan bog‛liqligi shunchalik katta bo‛ladi va aksincha, mamlakat qanchalik 
katta bo‛lsa va o‛z resurslari bilan ta’minlansa, bu qaramlik shunchalik kam 
bo‛ladi. 
Turli 
mamlakatlar 
iqtisodiyotining 
tashqi 
dunyo 
bilan 
munosabatlarining tabiati va tuzilishi har xil bo‛lishi mumkin, shuning uchun 
mamlakatlar tashqi dunyoga ochiqlik darajasi bilan farq qiladi. Ushbu mezon 
yopiq va ochiq iqtisodiyotni aniqlashga ikkinchi yondashuvni shakllantiradi. 
Ushbu yondashuvga muvofiq: 
Ochiq iqtisodiyotning tashqi dunyo bilan iqtisodiy o‛zaro ta’sirida minimal 
to‛siqlar mavjud. (Bunday to‛siqlarga umuman ega bo‛lmagan mamlakatlar 
deyarli yo‛q).