“Ilm-zakovatimiz – senga, ona-Vatan!” mavzusidagi Respublika onlayn ilmiy-amaliy anjumani materillari

Foydalanilgan adabiyotlar 
1.X.M. Shennayev, I.K. Ochilov, I.G’.Kenjayev, S.E.Shirinov ,,Sug’urta ishi’’ darslik 
T.: ,,Iqtisod-Moliya’’. 2014-yil 
2.O’zbekiston Respublikasi prezidenti Sh. Mirziyoyevning “Sug’urta bozorini 
rivojlantirish’’ masalalariga bag’ishlangan yig’ilishdagi ma’ruzasi. 
3.www.stat.uz –O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi rasmiy sayti 

---

“Ilm-zakovatimiz – senga, ona-Vatan!” mavzusidagi Respublika onlayn
ilmiy-amaliy anjumani materillari 
86 
 
L.Sh. Anvarova - Qarshi Muhandislik-iqtisodiyot instituti magistranti 
IJTIMOIY SOHANI MOLIYALASHTIRISH: DAVLAT BYUDJETINING 
MOHIYATI VA TARKIBIY TUZILISHI 
Mamlakatimiz iqtisodiy erkinlashtirish va modernizatsiyalashning yangi sharoitida 
byudjet harajatlarida ijtimoiy soha salmog‘li о‘rin egallaydi va muxim axamiyat kasb etadi, 
bunga asosiy sabablardan biri “2017 — 2021 yillarda О‘zbekiston Respublikasini 
rivojlantirishning 
beshta 
ustuvor 
yо‘nalishi 
bо‘yicha 
HARAKATLAR 
STRATEGIYASI”
da – “ harajatlarning ijtimoiy yо‘naltirilganini saqlab qolgan holda 
Davlat byudjetining barcha darajalarida mutanosiblikni ta’minlash, mahalliy byudjetlarning 
daromad 
qismini 
mustahkamlashga 
qaratilgan 
byudjetlararo 
munosabatlarni 
takomillashtirish”
49
vazifalari dasturi amal etib belgilab berilganligi sababli ijtimoiy sohani
moliyalashtirishda tartibga soluvchi mexanizmlarni takomillashtirish yuzasidan tahlillar 
о‘tkazish bо‘yicha ilmiy izlanishlar olib borish va tavsiyalar ishlab chiqish mavzuning 
dolzarbligini belgilab beradi. 
Bugungi kunda mamlakatimizda ijtimoiy sohani oqilona moliyalashtirish tizimini
muvofiqlashtirish maqsadida qator chora va tadbirlar amalga oshirilmoqda. 
Mamlakatning ma’muriy-xududiy qurilmasi qonunchilikda mahalliy hokimiyatlar 
mustaqilligini e’tiborga olgan turli darajadagi byudjetlarni tashkil etishni nazarda tutadi.
Byudjet tuzilmasi deganda u yoki bu mamlakatda byudjet tizimini tuzishning tashkiliy 
tamoyillari, uning tarkibi va unda mujassamlashgan byudjetlar о‘rtasidagi о‘zaro aloqalar 
tushuniladi. Jahon tajribasida byudjet tuzilmasining uchta turdagi modeli mavjud.. 
Mamlakatlarning davlat tuzilishining turli-tumanligi byudjet tuzilmalarining turi va 
modellari turli bо‘lishining bosh omili hisoblanadi. Masalan, tarixan shakllangan monarxiya 
tizimida byudjet yagona xazina jamg‘armasidan iborat bо‘lgan, uning shakllanishi yoki 
ishlatilishi yakka tartibda hal qilingan. Shu ma’noda byudjet tizimlarining rivojlanishi 
davomida uch turdagi modellar mavjudligi aniqlangan. 
Davlat tuzilishida Markaz va mintaqalarning tuzilishiga qarab barcha davlatlarni unitar 
va federal turlariga tasniflanishi mumkin. Unitar davlatlarda byudjeti tizimi ikki bо‘g‘indan 
iborat :davlat byudjeti va kо‘p sonli mahalliy byudjetlardan iborat. Unitar davlatlar tarkibiga 
О‘zbekiston, Kozog‘iston, Yaponiya, Shvetsiya, Fransiya, Polsha va boshqalarni misol qilib 
kо‘rsatish mumkin.
Federal tuzilishga ega bо‘lgan mamlakatlarda davlat tuzilishi ikki shaklda bо‘lishi 
mumkin: federatsiya va konfederatsiY. Shunga mos ravishda davlatning byudjet 
qonunchiligi uch pog‘onadan iborat bо‘ladi. Mutaxassislarning fikriga kо‘ra konfederativ 
49
2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор 
йўналиши бўйича Ҳаракатлар Стратегияси

---