“Ilm-zakovatimiz – senga, ona-Vatan!” mavzusidagi Respublika onlayn ilmiy-amaliy anjumani materillari

“Ilm-zakovatimiz – senga, ona-Vatan!” mavzusidagi Respublika onlayn
ilmiy-amaliy anjumani materillari 
77 
sotadi, xolos. Qarabsizki, yana oʻsha uzun navbatlar. Ayollar misolida koʻraylik, 
nazariyada uy roʻzgʻor ishlariga sarflangan vaqt, uydan tashqarida ishlash uchun, ya'ni pul 
topish uchun mavjud boʻlgan vaqtni qisqartiradi degan bir absolyut fikr bor. Shu oʻrinda 
bir fakt: 2014 - yilda Ukrainada 15 yoshdan 60 yoshacha ishchi kuchidagi oliy ma'lumotli 
ayollarning 70% band boʻlgan. Nima uchun? Chunki bu yerda muqobil xarajatlar yoki 
imkoniyat bahosi hisoblangan, tabiiy ravishda. Agar oliy ma'lumotli ayol uyda oʻtirsa, hech 
qayerda ishlamasa, bu ayol biror joyda ishlaganidan qimmatga tushadi. Iqtisodiyot 
nazariyasidan ma'lumki, uydan tashqarida ishlamaslik qanchalik qimmatga tushsa, 
shunchalik kam ayollar uyda oʻtirishni afzal koʻradilar. Masalan pulning ham muqobil 
xarajati bor. Deylik, siz oyoq kiyim olmoqchisiz. Bozorga borsangiz ikki xil narx. 
Turkiyaning tovari narigisiga qaraganda 67.000 soʻm qimmat va siz oʻshani oldingiz. 
Natijada endi siz qaysidir ehtiyojingiz uchun 67.000 soʻm kamroq pul ajratishingizga 
toʻgʻri keladi...Xullas, muqobil xarajatlar iqtisodiyotning eng muhim gʻoyasi, qaytarishdan 
qoʻrqmayman-eng muhim gʻoya. Ba'zan muqobil xarajatlarni hisobga olmaslik ayanchli 
vaziyatlarni keltirib chiqaradi. Shuning uchun tanlov qabul qilish oldidan muqobil 
variantlar haqida ham oʻylab koʻrgan yomon emas, albatta! Bundan tashqari Mankiv tabri 
bilan aytganda, iqtisodiyotning birinchi tamoyili - "Insonlar odatda tanlov, kelishuv qilish 
holatlariga duch keladilar". Real holatda, biz oʻzimiz yoqtirgan nimanidir olmoqchi 
boʻlsak, odatda boshqa bir yoqtirgan narsamizdan voz kechishimizga toʻgʻri keladi. [1] 
Biror jarayonda tanlov qarorini qabul qilishimiz, oʻsha jarayonning boshqa bir muqobiliga 
qarshi boʻlishimizga majbur qiladi. Masalan, abiturient oʻzining eng qimmatli resursi 
boʻlgan vaqtni toʻgʻri taqsimlashi kerak boʻlgan bir jamiyat a'zosi. U koʻp vaqtini deylik 
tarix fanini oʻqishga sarf qiladi yoki ingliz tiliga. Lekin har ikkisi ham muhim boʻlsa, 
vaqtini ikkiga boʻlib taqsimlaydi. Abiturient bir soat vaqtini bitta fanni oʻrganishga 
sarflasa, u oʻsha soatda boshqa fanni oʻrgana olishi mumkin boʻlgan vaqtdan voz kechadi, 
ya'ni oʻzining tanloviga koʻra. Umuman olganda, abiturient oʻzining vaziyatidan kelib 
chiqib butun vaqtini fanlarni oʻrganishga bagʻishlasa, u oʻsha vaqtlarda televizor koʻrish, 
uxlab dam olish, doʻstlar bilan uchrashish yoki qoʻshimcha daromad uchun ishlashi 
mumkin boʻlgan vaqtlarni qoʻldan chiqaradi. Albatta, bu ham oʻzining tanloviga, 
kelishuviga koʻra. Yoki, oilani tasavvur qilaylik. Ota-onalar oila daromadlarini qanday 
taqsimlash kerakligi haqida tanlov, kelishuv qarorlarini chiqaradilar. Ular yiqqanlarini 
oziq-ovqatga, kiyim-kechakka yoki biror bir oilaning xarajatiga ishlatadilar. Qachonki oila 
boshliqlari biror xarajat uchun qancha koʻp pul sarflasa, boshqa bir moliyaviy yumushlari 
uchun shunchalik kam mablagʻ ajratishlariga toʻgʻri keladi, albatta bu ham oila 
boshlarining tanloviga koʻra sodir boʻladi. [3] Agar insonlar ham jamiyat boʻgʻinlariga 
ajratib qaralsa, ular ham koʻplab turli xil kelishuvlarga duch keladilar. Ingliz tilida tanlovga 
oid bir qiziq ibora bor "guns and butter" (qurol va sariyoq). Ya'ni, jamiyat qanchalik koʻp 
oʻzining chegara dahlsizligi yoki himoyasi uchun pul ajratsa, shu hudud iste'molchilari 
yashash standartlarini yaxshilashga shunchalik kam mablagʻ sarflaydi. Bu ham jamiyat 
tanloviga, kelishuviga koʻra.
Yuqoridagilardan kelib chiqadiki, insonlar hayoti davomida doimiy ravishda iqtisodiy 
jarayonlar qaramogʻida yashaydilar. Odamlar oʻzlari uchun eng maquliga kelushuvi ham, 
oʻzlari yoqtirgan holatni tanlashlari ham iqtisodiy jarayonlarning bir qismidir... 
Iqtisodiyotni o'rganishning afzalliklaridan biri bu aktyor sifatida o'z pozitsiyamizni 

---