Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

D
i
Pí î ì
q


100
;
   
 
i
D
Ðí î ì
q

;
  
 
 
Aktsiyalarni  sotib  olish  va  sotish  (kurs)  narxlarini  farqidan  olinadigan  daromad 
esa: 
K=Rkurs - R sotib olish
   
 
 
  
Aktsiya  bo’yicha  jami  daromad  summasi  dividendlar  va  aktsiya  sotib  olish  va 
sotish narxining farqi yig’indisiga teng. 
J.D=D+

K  
  
 
 
 
bu erda: D - dividend summasi; 
i
q
 -
 yillik dividend stavkasi (% hisobida); 
Rnom -
 
aktsiyaning  nominal  bahosi; 
Rkurs.  -
  aktsiyaning  sotish  bahosi; 
Rsotib
  olish  -  aktsiyani 
sotib olish bahosi; 
AK - 
sotish bilan sotib olish baholarining farqi; J.D. - jami daromad. 
Misol
.  Nominal  qiymati  1000  so’mga  teng  bo’lgan  aktsiya  sotib  olingan.  Yillik 
dividend stavkasi 40%. Bir yildan keyin aktsiya kursi 5% pasaydi va aktsiya sotildi. Jami 
daromad va daromadlilik darajasi aniqlansin. 
1. Dividend summasi: 
400
100
1000
40
100





ном
q
P
i
D
 so’m 
 
2. Aktsiya sotish va sotib olish farqi: 
Dk = (Rkurs. 
x
 i
r
 ) - Rsotib olish
 = 
1000 
x
 0,95-1000 = -50 so’m. 
 
3. Jami daromad: 
J.D. = D + 

k = 400 - 50 = 350 so’m. 
4. Daromadlilik darajasi: 
i
j.d
.
 = 
%
35
100
35000
100
1000
350



 
Demak,  aktsiya  egasi  (investor)  har  bir  so’m  qilgan  xarajatiga  (qo’yilmasiga)  35 
tiyindan daromad olgan. 
Obligatsiyalar bo’yicha daromad mukofot (kupon to’lovi), ularni qoplash va sotib 
olish baholari o’rtasidagi farq yig’indisidan tashkil topadi. 
Mukofot  (kupon  to’lovi)  mutloq  summasi  (yillik)  quyidagi  formula  bilan 
aniqlaniladi: 
Ä
i
Pí î ì
éèëëèê
ñ


100
 
 
 
 
 
Qoplash va sotib olish baholari o’rtasidagi farq: 

---

 
178 

K
 = R 
nom. - R sotib olish
    
 
 
Jami daromad summasi: 
J.D.
 = 
Dyil. + 

K
 bu bir yil uchun. 
Obligatsiyalarning umumiy muddati uchun kuyidagi formula qo’llaniladi: 
J.D.
 = 
J.Dyil.
 x 
n
 
yoki J.D.
 = 
Dyil. 
x
 n  + 

k,
 
bu  erda: 
Dyil
.  -  mukofotning  mutloq  summasi; 
i
s
  -  yillik  kupon  stavkasi; 
Rnom.
  -
obligatsiyaning  nominal  qiymati; 

k  -
  kapitalni  absolyut  o’zgarishi  (yillik); 
n
  -  yillar 
soni. 
Misol
.  Obligatsiya  1400  (kurs  bahosi)  so’mdan  sotib  olingan  va  qoplash 
muddatigacha  (5  yil)  ushlab  turiladi.  Yillik  kupon  stavkasi  12%,  obligatsiya  nominal 
qiymat bo’yicha qoplanadi. Obligatsiyani jami daromadlik darajasi aniqlansin. 
1. Yillik mukofot summasi: 
120
100
1000
12



йиллик
Д
 so’m 
2.  Kapitalning  absolyut  o’zgarishi: 

K=1000-1400=-400  so’m.  Bu  erdan  bir 
yilligini aniqlash uchun: -400 : 5 = -80 so’m. 
3. Jami daromad: J.D. = 120 - 80= 40 so’m. 
4. Daromadlilik darajasi: 
i c



40
100
1400
2 86%
,
 
Demak, har yili investor bir so’mlik kapitaliga 2,86 tiyin daromad olgan. 
Veksellar  bo’yicha  daromadni  hisoblash  vekselning  egasiga  bog’liq:  u  vekselni  
qoplash  muddati  to’lganga  qadar  ushlab  turishi  mumkin;  u  vekselni  boshqa  bir  shaxsga 
bozor kursi bo’yicha sotish mumkin; bankga topshirishi mumkin va h.k. 
Agarda  vekselning  egasi  uni  qoplash  muddati  to’lganga  qadar  ushlab  tursa,  u 
nominaldan yuqori summa oladi: 
360
  
ёки
  
365
Р
Н
n
i
Д
в



  
 
 
bu  erda: 
iv
  yil  –  yillik  foiz  stavkasi: 
Rnom.  –
  vekselning  nominal  bahosi; 
n
  –  vekselni 
qo’yilishidan qoplanishigacha bo’lgan kunlar soni. 
Optsionlar bo’yicha daromad summasi va darajasini aniqlash uchun, ularni narxlari 
ro’yxatini ko’rib chiqaylik. 
Amaliyotda optsionlar quyidagi narxlarda o’lchanadi.  
1.  Optsionning  bajarilishi  bahosi  (Rb.).  Bu  optsion  shartnomasida  keltirilgan  va 
belgilangan aktivning bazis bahosidir. 
2. Kurs bahosi (Rk). 
3.  Optsionning  ichki  qiymati  (Ri).  Bu  optsion  egasi  tuzilgan  kontraktni  o’sha 
davrda sotib yuborganda oladigan daromad summasi. 
4. Optsionning tashqi (vaqtinchalik) qiymati (Rt)- Bu optsionni sotuvchisi oladigan 
mukofot summasi. 
5.  Optsionning  to’la  qiymati  (P).  Bu  sotib  oluvchini  sotuvchiga  to’laydigan 
summasi. 
Optsionning to’la qiymati (P) uning ichki va tashqi qiymati yig’indisidan iborat: 
P = R
i
 + R
m
  
 
 
 
 
 

---

 
179 
Optsion  ushlovchisining  daromadi,  optsionning  ichki  qiymati  va  mukofot 
miqdoriga bog’liq: 
D=D
i
-P bu erdan D
i
=Rk-Rb    
 
  
bu erda: D - daromadni mutloq razmeri; D
i
 - sotish va bajarish narxlarini farqi; P - sotib 
oluvchini  sotuvchiga  to’laydigan  mukofot  razmeri.  Optsionni  daromadlilik  darajasi 
quyidagicha hisoblaniladi: 
i = (R : P) x 100