Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

M
3 
agregatini  “to’plangan  pul  massasi”  ham 
deyishadi. 
Pul  muomalasi  statistikasida  pul  agregatlari  pulni  aylanish  tezligi  (likvidililigi) 
bo’yicha  ham  bir  qancha  guruhlarga  bo’linadi.  M
1
  –  ni  mutloq  aylanuvchi  agregat  deb 
atashadi.  
Mutloq  aylanuvchi  (absolyut    likvidlilik)  mablag’  deb  aktivlarni  muomala 
mablag’lariga o’tishi (aylanishi) va  aktivlarni o’z nominal qiymatlarini o’zgartirmasilik 
qibiliyatini saqlashga tushuniladi.  
Bank  tizimida,  aniqrog’i  bankirlar  tilida  M
1
  va    M
2
    agregatlar  tezroq  aylanuvchi 
pul mablag’lari deb yuritiladi, M
1
 – esa «qisqa pullar» nomini olgan, boshqa passivlar esa 
(pul  tizimini  likvidli depozitlar)  «kvazi pullar»  deb  ataladi.  Ular  o’z  ichiga  muddatli  va 
jamg’arma  depozitlarni  va  rezidentlarni  chet  el  valyutasidagi  depozitlarini  oladi.  
Bankirlar «qisqa pullar» va «kvazi pullar» yig’indisini «keng pullar» deb atashadi.  
Pul  agregatlari  orasida  M
5
  agregat  pul  massasini  umumiy  hajmini  xarakterlovchi 
ko’rsatkich hisoblanadi. Bu agregat mamlakatdagi  tovar va xizmatlarga  bo’lgan to’lov  
qobiliyatini o’zida ifoda etadi. 
Pul  muomalasi    statistikasida    «Pul  asosi  yoki  bazasi»  ko’rsatkichi  keng 
qo’llaniladi. Bu ko’rsatkichni (N) hisoblash uchun naqd pul, banklar kassasidagi qoldiq 
pul  mablag’lari,  tijorat  banklarining  markaziy  bankdagi  majburiy  zaxiralari  va  ularni 
markaziy  bankning  korschetidagi  mablag’lari  summalari  qo’shib  chiqiladi.  Bu 
hisoblangan  ko’rsatkich,  pul  multiplikatori  koeffitsientini  hisoblash  uchun  asos  bo’ladi. 
Pul  multiplikatori  bank  zaxiralarini  muomalada  ortishi  (ko’payishi)  natijasida  pul 
massasini  ortishini  xarakterlaydi  va  quyidagi  formula  bilan  hisoblaniladi  (bu 

---

 
65 
ko’rsatkichni  hisoblashning  boshqacha  usullari  ham  mavjud.  Ularga  keyinroq 
to’xtalamiz): 
P
m
=
R
С
Д
C
H
M



2
, 
bu  erda:  Pm-pul  multipilikatori;  S-naqd  pul;  D-depozitlar;  R-tijorat  banklarini  majburiy 
zaxiralari.