―ilm-fan va ta‘limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar‖ mavzusidagi

Proporsiyaning asosiy xossasi o`rta hadlar kopaytmasi chetki hadlar 
ko`paytmasiga teng. 
bc=ad 

---

 ―ILM-FAN VA TA‘LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR‖ MAVZUSIDAGI
4-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI
 
 
30 - SENTABR 2020 - YIL 
―UzACADEMIA‖ scientific-methodical journal
 
 
 
 
 
 
35 
www.academiascience.uz
Sanoat va me`morlikda –badiiy asar yoki bino ( inshoat) elementlarining bir 
biriga nisbatiga uyg`unligidir. 
Keng ma`noda qismlar o`lchamlarining o`zaro nisbati umuman, narsalar 
o`rtasidagi miqdoriy munosabat.Proporsiyaga nafaqat hozirgi kunda balki oldingi 
asrlarda ham ehtiyoj sezilgan. Masalan Abu Rayhon Beruniy 973-1048-yillarda 
yashab ijod qilgan buyuk matematik olim. Nisbatlar nazariyasiga oid ishlari katta 
amaliy ahamiyatga ega. Beruniy asarlaridan biriga keltirilgan 5-7 va hattoki 15-17 ta 
miqdor uchun ham proporsiyalarni qo`llashni ko`rsatib o``tgan. Shu o`rinda Meruniy 
masalalaridan birini keltirib o`taylik. 
Masala: Agar 10 dirham (Dirham-pul birligi) 2 oyda 5 dirham foyda keltirda 8 
dirham 3 oyda qancha foyda keltiradi. 
Yechilishi: masalada so`ralayotgan miqdor foydani x deb belgilaylik. Bunda 5 
miqdor qoidasini shunday yozish mumkin. Chap ustunda masalaning berilgani ( unda 
berilgan ma`lumotlar yig`ilgan) ,o`ng ustunda masalada so`ralayotgan xmiqdor va u 
bilan bog`liq ma`lumotlar yig`ilgan. Jami 6 ta miqdordan 5 tasi berilgan. Shuning 
uchun ham bu masalani 5 miqdor qoidasi yordamida ishlanadi. 
Birinchi va ikkinchi qator nisbatini tuzamiz va ularni ko`paytmasini olamiz. 
Uchinchi qator bo`yicha nisbatini shunday tuzamiz 5: x . Bu ikka nisbatni 
tenglaymiz. 
Shu tenglamadan x (noma`lum) topiladi. 
x=6 ekanligini ko`rish mumkin.
Endi proporsiyaning turli fanlarga bog`liqligini ko`rish mumkin.masalan kimyo 
fanida NaOH natriy gidro oksidining 25% li 300 gr va 30% li 400 gr eritmasini 
aralashtiradi.Hosil bo`lgan yangi eritma konsentratsiyasini hisoblang 
NaOH 25% li 300 gr 
30% li 400 gr 
300gr -100% 
x- 25% 
gr 
X=75gr NaOH 
Endi proporsiyani iqtisodiyot faniga bog`laymiz. 
Masala: Azizaxonning plastik kartasiga 500000 ( Besh yuz ming )so`m oylik 
maoshi tushdi. U oyliging 40% foizini plastik kartochkasiga oldi. Oyligini necha 
so`mi naqt pul shaklida olgan? 

---