―ilm-fan va ta‘limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar‖ mavzusidagi

MUSHKULKUSHOD, BIBI SESHANBA VA MAVLUD 
MAROSIMLARI 
 
Abdurahmonova Zulayho
 O‘bekiston davlat san‘at va madaniyat inistituti
Farg‘ona mintaqaviy filiali 2- bosqich talabasi. 
 
Annotatsiya: Maqola qadim davrlar mobaynida millatimiz va dinimiz negizi 
sifatida e‘zozlangan, davrlar mobaynida o‘z qadr – qimmatini yo‘qotmagan 
umumbashariy an‘analarimiz, xususan, Mushkulkushod, Bibi Seshanba va Mavlud 
singari qadimiy marosimlar haqida so‘z yuritadi. 
Tayanch so‟zlar: chiroq, tilovat, rivoyat, marosim, sura, hadis, otinoyi, supra, 
rayhon. 
O‘zbek xalqi hayotida uzoq davrlardan buyon yashab kelgan, umummilliy 
an‘analarimiz hisoblangan milliy marosimlarimizdan birlari Bibi Seshanba va Bibi 
Mushkulkushoddir. Bir necha tarixiy manbalarda keltirilishicha, Bibi Seshanba kelib 
chiqish mohiyatiga ko;ra, ma‘buda ramzi hisoblanib, uning ildizi O‘rta Osiyo va 
O‘rta Sharqda Islom dini kelguniga qadar keng tarqalgan ma‘buda Anaxita (Nohid)ga 
borib taqaladi. Anaxita dehqonchilik va chorvachilik, hosildorlik va pishiqchilik 
ma‘budasi hisoblanib, go‘yo uning qudratiga inson va hayvonlar, qushlar va barcha 
jonivorlar ham bo‘ysungan, deb hisoblanar edi. Shu tariqa Bibi Mushkulkushod, 
ya‘ni kishini har qanday mushkukdan xalos etuvchi Ona obraziga aylangan. 
Boshqa bir manbalarda keltirishicha, marosim ko‘pgina turk xalqlari orasida 
keng tarqalgan. Turkiston hududlarida Bibi Seshanba, Turkiyada Payshanba qari 
(Peyshenbe-kari) yok Parshamba pari, Eronda Bibi-hur va Bibi Nur, Afg‘onistonda 
Bibi Risinda, Bibi Charxi, uyg;urlarda esa Seshamba Bibi deb atalgan. 
Bibi Fotima Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi va sallamning qizlari 
bo‘lganlar. Bibi Mushkulkushod va Bibi Seshanbalar esa musulmon xotin-qizlari 
tasavvurida kishilarning mushkulini oson qiladigan muqaddas marosim, uni 
o‘tkazgan ayollar esa avliyo xotinlar sanalgan. Qadimdan otinoyilar Mushkulkushod 
marosimini o‘tkazganlar. Ko‘pincha boshiga mushkul tushgan ayol yoshi kattaroq 
otinoyisiga ikkita issiq non, ikki hovuch qora mayiz, paxta va chiroq keltirib, shu 
oilaga tilovat oqittirishgan. Bu marosim har chorshanba kuni o‘tkazilgan. Chunki 
afsonaga ko‘ra Hazrat Bahovuddin Naqshbandiyning holkar yarog‘ini yo‘qotganiga 
yordam bergan va shu tufali har chorshanba kunlari bu ayolni eslab, is-chiroq qilishi 
lozimligini tayinlagan.

---