―ilm-fan va ta‘limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar‖ mavzusidagi

 ―ILM-FAN VA TA‘LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR‖ MAVZUSIDAGI
4-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI
 
 
30 - SENTABR 2020 - YIL 
―UzACADEMIA‖ scientific-methodical journal
 
 
 
 
 
 
137 
www.academiascience.uz
o‘zgartirmaydilar degan xulosaga kelamiz. Bu xaqikatda shunday ro‘y beradi. Buni 
superpozitsiya prinsipi deb ataladi. Superpozitsiya prinsipi bajarilganda fazoda bir 
vaqtda tarqalayotgan elektromagnit to‘lqinlarning ye va N kuchlanganliklari o‘zaro 
algebraik ravishda qo‘shiladilar, lekin ikki yorug‘lik to‘lqinining tebranishlarining 
fazalar ayirmasi vaqt bo‘yicha o‘zgarmas bo‘lsa, bu prinsip bajarilmaydi. Bu 
to‘lqinlarni kogerent to‘lqinlar deyiladi. Kogerent to‘lqinlar qo‘shilganda fazoning bir 
qismida yorug‘likni kuchayishi ya‘ni maksimumi, boshqa qismlarida yorug‘likni 
susayishi, ya‘ni minimumi kuzatiladi. Bunday hodisaga yorug‘lik to‘lqinlarining 
interferensiyasi deyiladi. YOrug‘lik interferensiyasi faqat kogerent yorug‘lik 
to‘lqinlari qo‘shilganda ro‘y beradi.
Kogerent to‘lqinlarni kogerent manbalar sochadi. Ammo tabiatdagi barcha 
yorug‘lik manbalari o‘zaro kogerent bo‘lmaydi. SHu sababli birinchi marta yorug‘lik 
interferensiyasini kuzatish uchun sun‘iy usuldan foydalanganlar, ya‘ni bir manbadan 
chiqayotgan yorug‘likni ko‘zgu, linza yordamida yoki boshqa usulda ikkiga ajratib, 
so‘ng uchrattirganlar. Bunday usuldan Frenel, YUng, Lloyf, Bete, R. Pol kabi olimlar 
foydalanganlar. Misol tariqasida YUng sxemasini ko‘ramiz. T.YUng bir tirqishdan 
tarqalayotgan yorug‘lik yo‘liga ikki tirqishli to‘siq qo‘ydi. Natijada to‘siqdan so‘ng 
yorug‘lik ikki mustaqil dasta sifatida tarqaladi. Bu ikki yorug‘lik bir manbadan 
chiqayotgan bo‘lgani uchun o‘zaro kogerent bo‘ladi va ekranda interferensiya 
maksimumlari va minimumlari kuzatiladi. Agar ekranda uchrashayotgan ikki 
kogerent yorug‘lik to‘lqinlarining optikaviy yo‘llari farqi juft sonli to‘lqin 
o‘zunligiga teng bo‘lsa 
(2.1) 
interferensiya maksimumi kuzatiladi. YOzilgan (2.1) shart interferensiya 
maksimumlari sharti deyiladi. Agar ekranda uchrashayotgan ikki kogerent yorug‘lik 
to‘lqinlarining optikaviy yo‘llari farqi toq sonli to‘lqin o‘zunligiga teng bo‘lsa 
(2.2) 
interferensiya minimumlari kuzatiladi. YOzilgan (2.2) ifoda interferensiya 
minimumlari sharti deyiladi. 
Interferensiya hodisasini hayotda biz uchratib turamiz. Masalan, suv yuzidagi 
yupqa yog‘ yoki moy qatlamlariga yorug‘lik tushganda ularning tovlanishini 
ko‘ramiz. Bu hodisaga optikada yupka plastinkalar rangi deb nom berilgan. Bunday 
rangli tovlanishlar sovun pufaklarida juda yupqa neft pardalarida, eski shisha yoki 
metallar sirtida ham kuzatiladi. Agar yupqa shaffof plyonkani yoritsak, unda ham 
shunday hodisani ko‘ramiz. Buning sababi shundaki, yorug‘lik yupqa plastinkaning 
ikki sirtidan qaytganda yorug‘lik to‘lqini ikki kogerent dastani vujudga keltiradi. Bu 
dastalar o‘zaro uchrashib interferensiyani beradi. Bunda hosil bo‘lgan interferension 
manzaralar lokallangan manzaralar deyiladi. Chunki ular faqat parda sirtiga yaqin 

---