Ilm-fan va ta’limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va

“UzACADEMIA” scientific-methodical journal
 
 
 
 
139 
www.academiascience.uz
hududlardan farqlanadi.
Areal jihatdan Surxondaryo vohasiga xos bir qancha leksemalarni realiya 
sifatida ajratdik va qisqacha izohlashga harakat qildik:
ayollar kiyimi
: kurta – yoshi katta momolar kiyim ustidan boshiga tashlab 
qo‗yiladigan yoping‗ich. qasaba- bosh kiyim hisoblanib ro‗mol tagidan kiyiladi. 
Surxondaryoning chekka qishloqlarida asosan sakson to‗qson yoshli momolar 
foydalanishadi; 
erkaklar kiyimi:
do‗ppi
– o‗zbeklar bosh kiyimi; Avra-astarli, ko'pincha qavima, 
pilta urilgan, tepa, kizak va jiyakdan tarkib topadigan guldor yoki gulsiz, to'garak 
yoki to'rtburchak shakldagi bosh kiyimi. 
baxmal do'ppi, gilam do'ppi, boysuni do‗ppi. 
to‗n
– astarli paxta solib qo‗l mehnati bilan qaviladigan, qish mavsumi uchun 
mo‗ljallangan ustki milliy kiyim. Hozirgi vaqtda ma‗nosi torayib beqasam, adrasdan 
tikiladigan astarli erkaklar kiyadigan milliy ustki kiyimni ifodalaydi.
Belbog‗
– 
belbog‗ realiyasi nafaqat Surxondaryo balki butun o‗zbek xalqi uchun milliy libos 
hisoblanib, to‗rtburchak shaklidagi chetlari tikilgan gulli yoki gulsiz mato parchasi. 
Belida belbog‗i bor 
iborasi orqali yigit kishining mard, bir so‗zli ekanligiga nisbat 
beriladi.
 
Taom nomlari:
yupqa, umoch osh, qatlama, ovuz suti, kubi yog‘, ko‘mma, 
shulla, chalpak, go‗ja osh 
Faoliyat nomi:
urchuq yigirmoq, jun taramoq – paxta va jundan qo‗l mehnatida 
ip yigirish. Bu iplardan gilam to‗qilgan. 
Gilam nomlari: taqir, qoqma, taroqi, chumchuq ko‘z, qo‘zi tish, sabov siqma, 
yulduzcha
. Ushbu gilamlar Surxondaryoda qo‘l mehnatida to‘qilib xalq orasida 
―to‘qima gilam‖, ―qoqma gilam‖ nomlari bilan ataladi. 
Marosim nomlari:
― kelin salom‖, ―kuyov chaqirdi ‖, ― yuz ochar‖ ―qalin 
berish‖, ―fotiha to‗yi‖, ― supra qoqdi‖, ―muchal to‗yi‖, ―beshik kerti‖, ― soch 
siypatar‖ kabi bir qancha urf- odatlarimiz mavjud bo‗lib, milliy madaniyatimizga xos 
belgilarni ifodalagani bois, realiya hisoblanadi. 
Realiyaning yana bir muhim xususiyati shundan iboratki, unda milliy o‗ziga 
xoslik masalasi asosiy o‗rinda turadi. Rus olimasi L.I.Sapagovaning fikricha realiya 
deganda tilga o‗zlashtirilgan so‗zlarning bir turi bo‗lib, ular chet tilidagi maishiy va 
mahalliy narsalarning nomlarini ifodalovchi maxsus so‗zlar bilan maksimal darajada 
ohangdoshlikka ega. 
32
Tahlillarimizga ko‘ra, realiyalarning asosiy qismini otlar tashkil etishining 
guvohi bo‘ldik. Ba‘zi atoqli otlar borki, biror bir vaziyatga yoki milliy qadriyatlarga 
tayanib qo‗yilgan. Masalan; Teshavoy, Bolta, O‗roqali, Bo‗ri, To‗ychi, Temir, 
Qoplonbek, Yo‗lchi, Qizlarbas, To‗xtasin, Saksonboy, Ko‗paysin, Navro‗zbek shu va 
32
Сапогова
Л
.
И
. 
О
понятие
реалия
. 
Сб
. 
№
4. 
–
М
., 1990.

---

“ILM-FAN VA TA’LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA 
YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 2
4
-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI