İlimi yizertlew metodologiyası pániniń tariyxı. temasi boyinsha islengen. ÓZbetinshe jumisi

Ájiniyaz atindaģi Nókis mámleketlik pedagogika instituti

Magistratura bólimi “ Mektepke shekemgi tálim ”
1-kurs magistranti
Nagmetova Azizanin’
“Ilimiy izertlew metodologiyasi ” páni
İlimi yizertlew metodologiyası pániniń tariyxı.

temasi boyinsha islengen.

ÓZBETINSHE JUMISI

Qabillag’an: Z.Esnazarova

Tapsirdi: A. Nagmetova

1-TEMA: İLIM SOTSIAL MÁDENIYQUBILIS SIPATINDA
Joba:
1. Ilim túsiniginiń keń hám tar mánisleri.Ilim obrazı.
2. Ilim rawajlanıwınıń tiykarǵı basqıshları.
3. Ilim social-mádeniy qubılıs sıpatında bilim, iskerlik hám social institut.
4. Ilimniń tiykarǵı funkciyaları hám onıń tiykarǵı qásiyetleri.
5. Ilim tariyxına baylanıslı jantasıwlar.

Ilim sistemalasqan ratsionalliq bilim sipatinda antik dáwirde payda boladi, sotsialliq institut hám professionalliq iskerlik sipatinda Jańa zamanda qáliplesedi, óndiriwshi ku’sh retinde XX ásirdiń 40-jillarinda alip qaraladi. Nemets filosofi K.Yaspers «Смысл и назначение истории» degen miynetinde ilimniń qáliplesiwin eki basqishqa bóledi . Olar tómendegishe :
Birinshi basqish:Logiklaliq hám metodikaliq tu’sinilgen ilimniń qáliplesiw basqishi. Grek ilimi hám sol waqitta Qitay hám Hindistanda dunyani ilimiy biliwdiń bórtikleriniń payda boliwi. Grek ilimi praktikaliq máseleler menen az baylanisqan oy juwirtiwǵa tiykarlanǵan izertlewdi ańlatadi (,,teorya” grek. oy juwirtiw, aqilǵa saliw mánisin ańlatadi).
Ekinshi basqish: Orta ásirlerdiń aqirinan ósip shiqqan, 17-ásirde sheshiwshi tu’rde bekkemlengen hám 19-ásirden baslap keń rawajlanip atirǵan házirgi zaman ilimi. Ilimniń rawajlaniwiniń sotsialliq stimuli retinde jańa tábiyat resuslarin hám mashinalardi talap etetuǵin kapitalistlik óndiris alip qaraladi. Ilim – sotsialliq dunyani, tábiyatti hám adamniń ishki dunyasin tu’siniklerde, nizamlarda,teoryalarda sáwlelendiretuǵin jámiyetlik sananiń formasi Ilimniń belgileri 6 parali xarakterge iye:


Birinshi basqısh - logikalıq hem metodikalıq túsinilgen ilimniń qa’liplesiwi - grek ilimi hem sol waqıtta Qıtay hám Hindistanda dúnyanı ilimiy biliwdin’ bórtikleriniń payda bolıwı. bunday sharayatlar biziń eramızǵa deyin áyyemgi Greciyada da payda boldı. Bul jerde mifologiyadan ayırması, shınlıqtı ta’biyǵıy tiykarlar arqalı túsindiretuǵın birinshi ilimiy sistemalar júzege keldi. Bul teoriyalıq sistemalar naturfilosofiya ideyasın alǵa qoydı, sebebi ilim həm filosofiyanı ózinde jámlestirgen edi. Bul teoriyalıq bilim sistemaları obektivlik həm logikalıq isenimlilik tiykarında qurıldı.


Nemec filosofı K. Yaspers «Smısl i naznachenie istorii» degen miynetinde ilimniń qáliplesiwiniń eki basqıshı haqqında aytadı





Ekinshi basqısh - orta ásirlerdiń aqırınan ósip shıqqan, on jetinshi ásirde sheshiwshi túrde bekkemlengen hem on toǵızınshı ásirden baslap keń rawajlanıp atırǵan házirgi zaman ilimi.
On jetinshi ásirde ilimiy revolyuciyalar haqqında pikir júrgiziwge tiykar payda boladı - ilimniń mazmunlıq strukturasınıń tiykarǵı komponentleriniń almasıwı, biliwdiń jaca principleriniń, kategoriyalarınıń hám metodlarınıń alǵa súriliwi úlken áhmiyetke iye boladı.
Ilimniń rawajlanıwınıń sociallıq stimulı retinde jańa tábiyat resursların ha’m mashinalardı talap etetuǵın ósip baratırgan kapitalistlik óndiris alıp qaraldı.





. Ilimniń rawajlanıw basqıshları
Scientizm ushın konkret ilimlerdiń stilin hám metodların absolyutlestiriw, olardı bilimlerdiń shıńı dep daǵazalaw xarakterli. Scientizm tolqınında bir biri menen baylanıslı bolmaǵan eki - tábiyiy ilimlik hám gumanitar mádeniyat haqqında kóz qaraslar payda boldı. Scientizm shegarasında ilim keleshekte óziniń

racionallıq emes tarawların jutatuǵın ruwxıy mádeniyattıń jalǵız tarawı sıpatında alıp qaraladı.

Ilim social-mádeniy qubılıs sıpatında - Ilim- bul rawajlanıp, ósip atırǵan bilim sisteması, insannıń ətirap-əlemdi uzaq dawam etken ózlestiriwge, ózin qorshap turǵan haqıyqıy dúnya haqqında anıq həm tereń maǵlıwmat lıwǵa, bunday maǵlıwmatlardı saqlaw, qayta islew jəne onnan paydalanıwǵa qaratılǵan jəmiyetlik ań-sananıń ayrıqsha forması bolıp, shınlıq haqqında bilimlerdiń tutas, birlesken sisteması.


Ilimniń házirgi dúnyadaǵı ornın adekvat túrde bahalaw ushın ilimdi adamzat iskerliginiń basqa túrleriniń kontekstinde alıp qaraw kerek. Berilgen jaǵdayda analiz birligi retinde sociomádeniy dóretiwshiliktiń belgili tipi sıpatındaǵı ilimiy dóretiwshilik (logikalıq hem tariyxıy aspektlerdiń birligi) alıp qaraladı.


Al antiscientizm kóz qaraslar ilimniń joq bolatuǵınlıǵın yaki adamnıń tábiyatına máńgi qarsı turatuǵınlıǵın aytadı.
Antiscientizm admnıń túpkilikli problemaların sheshiwde ilimniń múmkinshilikleriniń principial dárejede sheklengenliginen kelip shıǵadı, óziniń kóz qarsalarında ilimdi adamǵa dushpan kúsh sıpatında bahalaydı, onıń mádeniyatqa unamlı tásirin esapqa almaydı.