Иктисодиёт назарияси фани



Download 1,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet55/72
Sana22.02.2022
Hajmi1,77 Mb.
#111955
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   72
Bog'liq
iqtisodiyot nazariyasi maruzalar matni okuv qollanma

Жуглар цикли - бизнес- циклсаноат цикли , уртача цикл ва катта цикл каби номлар билан аталади.
Саноат цикли XIX асрда 10-12 йилни ташкил килган булса, XIX асрда 7-9 йилни ташкил этди.
Кузнец цикли - куп холларда «курилиш цикли» деб номланиб, 20 йилгача булган иқтисодий тебранишлари 
билан аникланади.
Кузнец узининг «Миллий даромад» (1946й) номли китобида миллий даромад, истеъмолчилик сарфлари, шлаб 
чиқариш максадидаги ускуналар ҳамда бино ва иншоотларга ялпи инвеститция курсаткичларида 20 йиллик узаро 
боғлиқ тебранишлар мавжуд булишини аниклайди.
Кондратьев цикли-«узок тулкинлар» цикли деб аталади. Рус олими Н. Д. Кондратьев Англия, Франция ва 
АКШ, 100-150 йил давомидаги ривожланишини камраб олган.
Кондратьевнинг фикрича катта иқтисодий циклларни ривожланишида 4 мухим иқтисодий қонун урнатилишини 
топиш, уни билиб олиш имконини берди.
1. Хар бир катта цикл тулкининг бошланишидан жамиятнинг хаётида чукур узгаришлар содир булади. Бу 
узгаришлар куп жихатдан техниканинг узгариши, жахон иқтисодий муносабатларга янги мамлакатлар жалб этиш, 
олтин казиб олиш ва пул муомаласидаги узгаришларга боғлиқ.
2. Хар бир катта цикл тулкининг кутарилиш даврида жамиятда вужудга келган энг куп микдорда социал 
ларзалар (уруш, революция) тугри келади.
3. Хар бир катта цикл тулкининг тусиши пастланиш даври кишлок хужалигини узок ва айникса чукур 
депрессияга тушиши билан ифодаланади.
4. Катта цикл тулкининг кутарилиш даври урта циклар тургунлигининг киска, юксалишнинг интенсив булиши 
билан характерланади.
Биринчи катта циклнинг юксалишини Кондратьев Англияда саноат революцияси билан богланган, иккинчисини 
темир йул саноатининг ривожланиши, учинчисини электроэнергия, телефон, радиони кириб келиши билан, 
туртинчисини автомобилсозликнинг ривожланиши билан изохлаб берган. Бешинчи циклни Ҳозирги иктисодчилар, 
электроника, ген инженерлиги, микро процессорларни ривожланиши билан боглайди. Шу билан бирга катта 
циклларнинг даври аникланади.
Биринчи тулкин 1772-1783 йиллардаги депрессиядан 1812-1825 йиллардаги бекарорликгача;
Иккинчи тулкин 1825-1838 йиллардаги депрессиядан 1866-1873 йиллардаги бекарорликгача; 
Учинчи тулкин 1873-1929 йиллрдаги бекарорликгача; 
Туртинчи тулкин 1929-1938 йиллардаги депрессиядан 1966-1974 йиллардаги бекарорликгача; 
Бешинчи тулкин 1974-1982 йиллардаги депрессиялардан бошланган.
Маълумки, биринчидан кризис бузгунчилик.
Бузилган нисбатларни тиклаш учун ортикча товарлар йук килинади.
Иккинчидан, кризис бу согломлаштириш, яратувчилик. Бу даврда нархларнинг пастлиги туфайли фойда 
олинмайди. Тадбиркорлар харажатларни камайтириш йулларини кидирадилар. Биринчи навбатда асосий капитал 
(унинг асосий кисми асбоб-ускуна, машина, механизм, меҳнат куроллари)янгиланади. Хомашё энергияни тежаш 
йуллари топилади.
Кризиснинг бузгунчилик кувватини пасайтириш учун давлатнинг иқтисодиётга фаол аралашуви лозим булади.
Маълумки, Республикада тушкунлик 1991 йилдан бошланди. Такчил ишлаб чиқариш инкирози булди. У энг 
аввало кенг истеъмол товарлар ишлаб чиқаришни кискаришида ифодаланди. Бундай ахволни сабабларини 
куйидагилар билан ифодалаш мумкин.
1. Собик иттифокда иқтисодиёт тула монополлашган эди. Истеъмол товарлари ва ахоли учун бошка товарлар 
ишлаб чикарадиган тармоклар учун ишлаб чиқариш воситалари етказиб бериш доимий такчил булган.


108 
2. Бутун миллий хужалик структураси чкур деформациялашган, бир ёклама ривожлантирилган.
3. Ишлаб чиқариш хажмини устириш асосан устун даражада экстенсив йулдан олиб борилган.
4. Республикамиз энергетика ресурсларига бой булишига карамай, ёнилги энергия такчиллиги юз берди, чунки 
нефтни кайта ишлаш корхоналари сонига куввати паст эди.
5. Кишлок хужалигида тургунлик юз берган эди.
6. Нотугри иқтисодий сиёсат 80 йилларнинг охири 90 йиллар бошларида ишловчиларни моддий 
рагбатлантириш, ахолига соцциал туловлар кучайтирилди. Ахоли учун товарлари ишлаб чиқариш борган сари 
камайиб борди. Натижада муомлада пул хаддан ташкари купайиб кетди.
Масалан,1990 йили миллий даромад 
4 фоиз камайгани холда ахолининг пул даромадлари 17 фоизга ортган. Бу номутаносиблик, такчилликни 
купайтиради.
Республикада бошка ҳам дустлик мамлакатларига караганда тушкунлик камрок булди. Ялпи ички махсулот 
1991-1996 йиллар давомида 17 фоиз кискарди, Белоруссияда 35 фоиз Россияда 39 фоиз, Киргизистонда 42 фоиз, 
Козогизтонда 44 фоиз,Украинада 53 фоизга кискарган эди. Жахон бозорида 1992 йилда пахта толаси нархини кескин 
(камайиб кетиши) тушиб кетиши туфайли Республика ялпи ички махсулоти аввалги йилига нисбатан 11,1 фоизга 
кискарди. Иқтисодиётни баркарорлаштириш ва иқтисодиёт усишга давлат ва уни кучли иқтисодиёт сиёсатсиз 
эришиб булмайди. Давлат макроиқтисодиёт таркибий узгаришларини амалга оширади, четдан инвеститцияларини 
жалб этишга алохида аҳамият беради. Кичик ва урта бизнесни ривожлантириш, кадам-бакадам мулкни давлат 
тасарруфидан чиқаришни амалга оширади. Республикада 1996 йилнинг урталарига келиб ишлаб чиқаришда 
тушкунлик тухтатилди. 1995 йилга нисбатан усишга эришилди, 2001 йилга келиб, 1991 йилга нисбатан ялпи ички 
махсулот 103 фоизни ташкил килди, 2004 йилда ялпи ички махсулотни усиши 7,7 фоизга этди. Республикада ялпи 
ички махсулотда саноатни улуши камайиши кузатилмокда. Бунинг сабаби бир катор омиллар булиши мумкин:
1. Иш кучи сифати даражаси.
2. Меҳнат куникмаларини, малакасини йукотиши; 
3. Иш кучи кобилиятини пасайиши; 
4. Таълим даражаси усиш суръатларини пасайиши;
5. Техника тараккиётини пасайиши; 
6. Инвеститция даражасининг пасайиши; 
- жамгариш нормасининг пастлиги; 
- чет эл товарларининг ракобатбардошлигини юкорилиги 
- инфраструктурага харажатларнинг камайиши 
7. Энергия манбалари (нефт, газ, электр энергияси) кабилар бахосининг кутарилиши ва бошкалар.
8. Ишлаб чиқариш жараёнидаги меҳнат улушининг усишига тускин берувчи муносабатлар.
Демак, иқтисодий цикл, Ҳозирги назарияларга кура 4 боскичдан иборат: 
1. Усиш чуккиси; 2. Пасайиш; 3. Тургунлик; 4. Жонланиш ва яна юксалиш боскичларида тебраниб туради ва 
бу бокичлар кетма-кет такрорланиб туради.
Иқтисодий инкирознинг асосий икки тури мавжуд.
1. Ортикча ишлаб чиқариш; 
2. Кам ишлаб чиқариш.
Ортикча ишлаб чиқариш бозор иқтисодиётига хос. У XIX асрнинг бошлариданок бошланган эди.
Биринчи ортикча ишлаб чиқариш инкирози 1825 йилда Англияда бошланган. Шундан буён инкирозларни 
мунтазамлилиги циклик куриниши хар 10-11 йилда такрорланиб туради.
Кам ишлаб чиқариш инкирозида иштимоий такрор ишлаб чиқариш тизимида ишлаб чиқариш билан ахоли 
ихтиёжлари номувофлиги юзага келтирган нисбатлари бузилади. Туловга кодир талаб бозордаги товарлар таклифи 
хажмидан ошиб кетади. Бу эса бозор юксак даражада монополлашган, ракобат механизмлари мавжуд булмаган 
маъмурий буйрукбозлик иқтисодиёти учук хосдир.

Download 1,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish