Иктисодиёт назарияси фани


Истеъмол ва жамгарма даражаси млрд сум (шартли маълумотлар)



Download 1,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet43/72
Sana22.02.2022
Hajmi1,77 Mb.
#111955
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   72
Bog'liq
iqtisodiyot nazariyasi maruzalar matni okuv qollanma

Истеъмол ва жамгарма даражаси млрд сум (шартли маълумотлар) 
Жадвал 11.
Йиллар 
Даромад 
даражаси 
(Д) 
Истеъмол (И) Жамгарма (Ж) 
ИУМ ЖУМ 
ИКМ ЖКМ 
1990 
1560 
1360 
200 
0,87 
0,13 


1995 
1860 
1560 
350 
0,83 
0,17 
0,67 
0,3

2000 
2250 
1700 
560 
0,77 
0,23 
0,50 
0,5



3(1-2) 
4(2:1) 5(3:1) 
6(2:1) 7(3:1) 
%
100
х
даромад
истеъмол
ИУМ

ва 
%
100
х
даромад
жамгарма
ЖУМ

Демак, ИУМ+ЖУМ=1,0 ёки 100 % ни ташкил этади.
Жадвал 12 да 
Республикада инвестицияларининг молиялаштириш манбалари буйича тузилиши. 2000 
йилда.
1. 
Бюджет маблаглари 30%; 
2. 
Корхоналарни уз маблаглари 26,4%; 
3. 
Банк кредитлари 7,5%; 
4. 
Чет эл инвестициялари ва кредитлари 21,7 %; 
5. 
Ахоли маблаглари. 12,7.
Жамиятда яратилган жами ижтимоий махсулотдан, яъни миллий даромад хисобидан истеъмол, жамгарма ва 
инвестициялар амалга оширилади. Жамият аъзоларини истеъмол куринишида сарф килинади ва ялпи харажатлар 
деб юритилади.
Жамиятнинг ялпи харажатлари.
1. 
Шахсий истеъмол харажатлари; 
2. 
Инвестиция истеъмол харажатлари; 
3. 
Давлаи истеъмоли харажатлари; 
4. 
Соф экспорт харажатларидан иборат булиши мумкин.
Ўзбекистонда инвестицион фаолиятни куллаб – кувватлаш.


90 
Мамлакатда иқтисодиётни ривожи, ахолини иш билан бандлиги, халкнинг турмуш даражасини яхшиланиши, 
фан – техника тараккиёт инвестициялари билан бевосита боғлиқ булиб колмокда. И. Каримов инвестицияни 
мохияти хакида шундай деган эди, «Инвестиция баъзасини ривожлантириш ва чукурлаштириш ислохатларимиз 
стратегиясининг жуда мухим шартидир. Иқтисодиётни таркибий жихатдан кайта куриш экспорт имкониятини 
кенгайтириш сохасида белгиланган йуналишлар кучли инвестиция сиёсатини утказиш билангина руёбга чикади» (И.
Каримов «Ўзбекистон иқтисодий сиёсатининг устивор йуналишлари Т. 19993 й. ) 
Республикада инвестицион мухит яратилди, курилиш вазирликлари, идоралари ва бошкармалари урнига 
корпорациялар, уюшмалар концернлар каби тузилмалар ташкил этилди.
Энг инкирозли хисобланган давр (1993-94 йилларда) ҳам жамгармалар курсаткичи ялпи ички махсулотга 
нисбатан 14 фоиздан пастга тушмади Ҳозирги пайтда бу улуш 17 фоиздан юкоридир.
1990 йилда инвестицияларнинг умумий улушида корхоналар маблагларининг улуши 40% дан кам булган булса, 
1993 йилда 60% 1997 йилда 80%га етди. Инвестиция микёси жихатидан икки: микро –уй хужалиги, корхона, фирма, 
ҳамда макро-давлат микёсида амалга оширилади.
Инвестицияни жалб этиш манбаи жихатидан ҳам иккига; ички ва ташки манбага ажратилади уй хужалигида узок 
муддат фойдаланиладиган товарлар олиш, уй куриш, квартира олиш, бир томондан оиланинг жамгармалари эвазига 
булса, иккинчи томондан кредит хисобига олинади. Корхона, фирмалар инвестициясининг ички манбаи фойда, 
амортизация, инвестицион бадаллар булса ташки манба банк кредити, ипотека кредити, инвестиция ва солик (солик 
туловини оркага суриш) кредити хисобланади. Давлат ҳам зарур инвестициялар учун ички ва ташки манбалардан 
фойдаланади.
Ички манба: облигация, марказий банк кредити, киммат бахо когозлар, жумладан лотереялар ва бошкалар.
Ташки манба: Четдан олинган кредит, ёрдам, чет эл инвестициялари (ҳамкорликдаги корхоналарташкил 
килиш)дан иборат.
Ўзбекистонда миллий иқтисодиётни ривожлантиришда – миллий захираларни сафарбар этиш ва чет эл 
капиталини жалб этишга асосланмокда.
Республикада «чет эл инвестициялари ва хорижий инвесторлар фаолиятининг кафолатлари тугрисида қонун 
кабул килинди.
Вазирлар махкамаси 1996 йилда (март) «Ўзбекистон Республикаси худудида чет эл инвестициялари иштирокида 
корхоналар ташкил этиш ва уларни давлат руйхатидан утказиш тартибини такомиллаштириш тугрисида” карор 
килинди.
2001 йили молиялашнинг барча манбалари хисобидан иқтисодиётга 700 млрд сум, карийб 810 млн АКШ доллари 
микдорида инвестиция киритилди. Жами сармоянинг 55% м ишлаб чиқаришга сарфланди. Утган 2003 йилда 1,5 
млрд доллари инвестция киритилди. Кушма корхоналарнинг фойдасидан олинадиган соликлардан 7 йилга озод 
килиш инвестиция дастурида курсатилган.
Янгидан вужудга келтирилган четдан сотиб олинган махсулотларнинг урнини босадиган махсулотлар ишлаб 
чикарадиган корхоналар, ишлаб чиқариш хажмининг 25% ни болалар товарлари ташкил этса, ишлаб чиқариш 
бошлангандан 5 йил, корхона устав фондида чет капитали 50% ва ундан юкори фоизни ташкил этса 2 йилга соликдан 
озод килинади.
Мамлакатда инвестицияни зарурлигини ифодалаб И. Каримов шундай деган эди, “Бир оддий хакикатни яхши 
тушуниб олиш керакки, Ўзбекистонга киритилаётган инвестициялар, айникса тугридан - тугри келаётган сармоялар 
окими хар бир киши, умуман жамият хаёти учун сув ва хаводек зарур” (И. Каримов «Ватан равнаки учун хар биримиз 
масъулмиз» 19 феврал, 2001 йил).
Мамлакатда бой табиий ва меҳнат ресурслари билан биргаликда сиёсий баркарорлик инвестицион иклим, албатта 
чет эллик инвесторларни ҳамкорлик килишга ундайди.
Жамиятда ишлаб чиқариш узлуксиз ва такрор равишда амалга ошиб боради. Ишлаб чиқаришнинг пировард 
натижаси ЖИМ ёки ЯММ куринишда хисоб-китоб килинади. ЯММ махсулот таксимланади У, аввало чиқаришда 
сарф килинган ишлаб чиқариш воситаларини кетган кийматини ажратиб олинади, колган кисми эса СММ ни ташкил 
этади СММ сотилгандан кийин СМД даромади ташкил этади. СМД даромаддан жамият учун ва унинг аъзоларини 
эхтиётларини, кондириш таъминланиб борилади.
СММ=ЯММ-Аа 


91 
СММ нинг жамият аъзоларига уларнинг даромади сифатида теккан кисми миллий даромад (МД) деб юритилади 
миллий даромад жамият микёсидаги барча даромадлар йигиндисидир, у нисбатан янгидан хосил килинган махсулот,
лёкин унинг пул шаклида ифодаланишидир.
Ана шу МД- хисобидан халкни истеъмоли кондирилади ва унинг бир кисми жамгарилиб борилади.
Истелъмолни бозор оркали амалга оширилади. Истеъмол бозори – ахоли истеъмоли учун зарур булган товар ва 
хизматларни айирбошлаш маконидир. Истеъмол бозори турли – туман савдо шохобчаларини, давлат кооператив 
соавдоси, дехкон бозори ва чайков бозорини уз ичига олади.
Истеъмол бозорида харидорлар факат фукоралардан иборат булмайди, харидорлар таркибига ахолига бепул 
хизмат курсатувчи корхона ва ташкилотлар (касалхона, етимхона, болалар богчаси, кариялар уйи ва бошкалар) ҳам 
киради.
Улар ҳам кенг истеъмол буюмларининг истеъмолчиларидир истеъмол бозорида хар хил хизматлар (маданий, 
тиббий, техникавий) ҳам сотилади. Истеъмол бозорининг хажми унда сотиладиган товарларнинг яъни суммаси 
(масалан товар обороти) билан белгиланади.
Истеъмол товарлари катъий давлат нархлари, назорат килинадиган нархлар ва эркин нархларда сотилади.
Истеъмол бозори узининг холатига караб 2 хил булади. туйинган бозор ва такчил бозор ёки оч бозор.
Туйинган бозорларда халк истеъмоли товарлари талабга етарли микдорда ва сифатли булиши лозим. Такчил 
бозорда эса товарлар сурункасига истеъмолни кондираолмайди, унинг бахоси юкори булади. товарлар бахосининг
юкорилиги ва такчиллиги натижасида истеъмолчини ижтимоий химоялаш зарурати келиб чикади. Иктисодчилар 
томонидан «Истеъмол савати» ва унинг киймати аникланади «Истеъмол савати муайян озик-овкат, саноат моллари ва 
хизматларнинг тирикчилигини таъминлашга маълум даражада етарли булган микдорини курсатади бахоларни 
тухтовсиз ошиб бораётган Ҳозирги шароитда ахолининг курган зарарини коплаш учун хукумат томонидан 
мамлакатда «Истеъмол савоти» таркиби аникланади ва уни куллаш таклиф этилади. Мисол учун Ўзбекистонда 1992 
йилда «Истеъмол савати» да давлат томонидан белгиланган чегараланган нархларда 12 хил товарлар ахолига етказиб 
берилган булса, 1993 йилда бу товарлар микдори 7 тага камайтирилди. Демак «истеъмол савати»даги махсулотлар 5 
хилга камайди. Шуни айтиш керакки, баъзи ривожланган мамлакатларда «Истеъмол савати» умуман кулланилмайди, 
чунки уни иқтисодиётга салбий таъсир этувчи томонлари ҳам бор.
Макрокуламда истеъмолни урганишимиз учун оралик истеъмол ва пировард истеъмол ва пировард истеъмол 
тушунчаларини фарклай билиш зарур. Пировард истеъмолда товар ва хизматлар истеъмолчилар томонидан тула 
истеъмол килинади ёки товар хизматларнинг харакати пировард истеъмолда тугайди.
Оралик истеъмолда бир ишлаб чикарувчининг тавар ва хизматлари кейинги ишлаб чикарувчи томонидан меҳнат 
предмети сифатида фойдаланилади ва яна ишлаб чиқариш жараёни давом этади.
Истеъмол функцияси даромадлар билан узвий боғлиқдир. Даромадлар купайиб бориш билан истеъмол ҳам 
купайиб боради.
Истеъмол бозорини бозор конъюктураси талаблари асосида тулдириш Ўзбекистон макроиқтисодиётининг 
долзарб муаммоларидан биридир маълумки, Ўзбекистонда истеъмол килинадиган тайёр махсулотларнинг 70% дан 
купроги собик итфокдош республикалардан ҳам чет эллардан олинар эди. Ҳозирги пайтда бу муаммоларни хал этиш 
жуда ҳам кийинлашиб кетди хатто товар айирбош килиш ҳам халкаро бахоларда, жахон стандартларига мослаштириб 
борилмокда макрокуламдаги истеъмол вазифасини урганишни талаб килади.
Жамгарма функцияси – жамгарма – бу мамлакат ёки фирмалар ихтиёридаги турли мажбурий туловлар чегириб 
ташланганда колган даромаднинг бир кисмидир. Жамгарма истеъмол максадида ишлатилмайдиган даромаддир 
жамгарма функцияси даромадлар билан жамгарма харажатларининг узвий боғлиқлигини курсатади жамгарма 
функцияси ва унинг графигини ишлаб чиқариш ва истеъмол ёрдамида аниклаш мумкин. Соликлар тулангандан 
кейин колган (Д) истеъмол (С) ва жамгарманинг йигиндиси (S) тенгдир.
DI=C+S ишлаб чиқариш истеъмол ва жамгарма микдори.
Ишлаб 
чиқариш 
хажми 
ва 
даромад 
(СММ=DI 
млрд 
доллар(1)) 
Истеъмол (С) млрд доллар (2) 
Жамгарма (1)-(2) млрд доллар (3) 
(1) 370 
375 
-5 
(2) 390 
390 

(3) 410 
405 



92 
(4) 430 
420 
10 
(5) 450 
435 
15 
(6) 470 
450 
20 
(7)490 
465 
25 
(8) 510 
480 
30 
(9) 530 
495 
35 
(10) 550 
510 
40 
Соф миллий махсулот узгариши даромадни узгариб бориши билан истеъмол ва жамгарма ҳам узгариб боради.
Истеъмол (С)
Жамгарма (S) 
АРС = --------------------- 
АРS = ----------------------- 
Даромад (УД)
Даромад (УД) 
Уй хужалиги кишиларининг бойлиги 2 кисм бойликдан иборат булади.
1. Узок муддат ишлатиладиган мол-мулклар (уй-жой, автомобиль, телевизор, совутгич ва хакоза) 
2. Уй хужалигининг молия маблаглари (накд шахсий хисобдаги жамгармалари, акциялар, облигациялар, 
нафакалар).

Download 1,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish