Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

 
Назорат саволлари
1.
 
―Иқтисод ва ишлаб чиқариш‖фани нимани ўргатади?
2.
 
Фаннинг предмети нима?
3.
 
―Иқтисод ва ишлаб чиқариш‖фани қандай вазифаларни бажаради?
4.
 
―Иқтисод ва ишлаб чиқариш‖фани қандай иқтисодий фанлар билан 
боғлиқ?
 
 
 

---

10 
II БОБ. ИҚТИСОДИЙ ИСЛОҲОТЛАР ДАВРИДА КОРХОНАЛАР. 
 
2.1 Бозор иқтисодиѐти шароитида корхоналар ва уларнинг асосий хусусиятлари.
 
Ҳар бир мамлакат иқтисодининг юраги бу корхоналардир. 
Ҳуқуқий шахс ҳуқуқига эга бўлган, мулкчилик ҳуқуқи ѐки хўжалик юритиш 
ҳуқуқи бўйича ўзига қарашли мол-мулкдан фойдаланиш асосида маҳсулот ишлаб 
чиқарадиган ва сотадиган ѐки маҳсулотни айирбошлайдиган, ишларни бажарадиган, 
хизмат кўрсатадиган, беллашув ҳамда мулкчиликнинг барча шакллари тенг 
ҳуқуқлилиги шароитида амалдаги қонунларга мувофиқ, ўз фаолиятини рўѐбга 
чиқарадиган мустақил хўжалик юритувчи субъект 
корхона
ҳисобланади («Ўзбекистон 
Республикасидаги корхоналар тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг Қонуни. 
1991-йил 15-феврал. II бўлим, 1-модда). 
корхона фаолиятининг мақсади:
 

ўз маҳсулоти, ишлари ва хизматларига бўлган эҳтиѐжларни қаноатлантириш; 

меҳнат жамоаси аьзоларининг ижтимоий ва иқтисодий манфаатларини ҳимоя 
қилиш; 

мулкка нисбатан тўғри муносабатда бўлиш. Корхоналар қуйидаги турларга 
бўлинади: 

жисмоний шахсларнинг хусусий мулкига асосланган корхоналар; 

жамоа (ширкат) мулкига асосланган жамоа, оила, маҳалла корхоналари, ишлаб 
чиқариш кооперативлари, хўжалик жамиятлари ва ширкатларга қарашли корхоналар, 
диний ташкилотларнинг корхоналари ва жамоа мулкчилигининг бошқа шаклларига 
асосланган корхоналар; 

давлат мулкига асосланган давлат корхонаси, Қорақалпоғистон Республикаси 
давлат корхонаси вилоятлараро, вилоят, туманлараро, туман, шаҳар давлат корхонаси 
ва корхоналарнинг бошқа турлари; 

мулкчиликнинг аралаш шаклига асосланган давлатлараро, қўшма ва турли мулк 
шаклларининг тўлиқ ѐки улуши иштирок этишига асосланган бошқа корхоналар 
(Ўзбекистон Республикасининг 1993-йил 7-майдаги Қонуни таҳриридан). 
Мулкчилик шаклидан қатъий назар корхоналар ишловчилар сонига қараб кичик, 
ўрта ва йирик корхоналар жумласига киритилиши мумкин. Бундай корхоналарни 
ташкил этиш ва улар фаолиятининг ўзига хос жиҳатлари, мақоми, рўйхатга олиш 
шартлари, шунингдек, корхоналарни бу турга киритиш тартиби Ўзбекистон 
Республикаси, Вазирлар Маҳкамаси томонидан тартибга солинади. 
Корхоналарни ташкил этиш ва рўйхатдан ўтказиш корхона ҳақидаги қонуннинг 
«Ташкил этиш ва рўйхатдан ўтказиш тартиби» қоидаларига асосан амалга оширилади. 
(«Ўзбекистон Республикасидаги корхоналар тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг 
Қонуни. II бўлим, 5-модда). 
Корхоналарни амалдаги қонун талаблари асосида мулк эгалари, мулк эгалигига 
ваколатли шахслар, корхона, ташкилот ва меҳнат жамоалари ташкил этиши мумкин. 

---

11 
Бундан ташқари, корхонани олдиндан ҳаракат қилган корхоналар таркибидан ажралиб 
чиқиши орқали ҳам ташкил этиш мумкин. Бунда меҳнат жамоаси ташаббуси, фикри ва 
мулк эгаси ва унга ваколатли органлар розилиги зарур бўлади. 
Корхона давлат рўйхатидан ўтиб, юридик шахс мақомига эга бўлгандан сўнг 
ташкил этилган ҳисобланади. 
Корхоналар фаолият соҳаси ва ихтисослашувига қараб саноат, транспорт, 
курилиш, алоқа, кишлок хужалиги, савдо-тижорат, маиший-хизмат, маданий хизмат, 
даволаш, ўкитиш ва бошқа корхоналарга булинади. Бундан ташқари корхоналарни учта 
гуруҳга булиш мумкин:

Бюджет корхоналари. 

Давлат корхоналари. 

Аралаш компаниялар.