Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

XII БОБ. КОРХОНАДА МЕҲНАТНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ 
12.1. Корхона ходимларининг функционал таркиби ва ишчи кучи ҳаракати 
Меҳнат кўрсаткичларини характерлашда натура ва қиймат кўрсаткичларидан 
фойдаланилади. Меҳнат ресурсларининг натурал кўрсаткичлари бу барча турдаги 
ходимлар сонидан иборат бўлиб, у қуйидаги формула орқали аниқланади: 
,
MXX
BX
X
ITX
I
Mr





бунда: 
Mr
- меҳнат ресурслари;
I
- ѐлланма ишчилар;
ITX
- муҳандис-техник ходимлар;
X
- хизматчилар;
BX
- бошқарув ходимлари; 
MXX
- майда хизмат ходимлари. 
Ходимлар сони натурал шаклда ифодаланиб корхонада банд бўлган барча ѐши 
ва жинсидан қатьий назар ишчи ҳамда хизматчилар йиғиндисига тенгдир: 
MMX
BX
X
ITX
I
X





Ходимлар сони меҳнат ресурсларига нисбатан кўпроқ бўлиб, улар қарилик 
нафақаси ѐшида бўлган унумли меҳнат билан шуғулланаѐтган ва балоғат ѐшига етмай 
ижтимоий меҳнат билан банд бўлган ўсмирлар сони ортиқлиги билан фарқ қилади. 
Сўнгги йилларда иқтисодий адабиѐтларда ишчи кучи қиймати ва унинг баҳоси 
ҳақида фикрлар юритила бошлади. Ишчи кучи қиймати (
Ikq
), бу маьлум бир 
ходимнинг шаклланишига кетган барча харажатлар йиғиндисидир. Бунга унинг ўрта 
мактабда билим олишига кетган харажатлардан бошлаб, малакали мутахассис бўлиб 
етишишдаги барча сарфлар киради. У қуйидаги кўринишда ифодаланади: 
,
.
.
.
.
.
'.
.
'.
o
Xm
m
Xo
m
m
Xo
m
Xo
Ikk




бунда:
m
Xo
'. - ўрта маьлумот олиш сарфлари; 
.
.
'.
m
m
Xo
- ўрта махсус маьлумотлар олиш сарфлари;
m
Xo
. - олий маьлумот олиш сарфлари;
o
Xm
. - малака ошириш сарфлари. 
Ишчи кучининг баҳоси мутахассисиар ѐки ходимларга тўланадиган барча 
турдаги меҳнат ҳақлари билан ифодаланади. Улар таркибига асосан, асосий ва 
қўшимча иш ҳақлари киради. Шу жумладан, турли рағбатлантиришлар ҳам. 
Ҳозирги даврда ўрта ҳисобда олганда бир ишчи кучининг қиймати 110 минг 
сўмга яқинини ташкил этмоқда. Қуйидаги диаграммада ишчи кучи қиймати тузилиши 
акс эттирилган (фоиз ҳисобида): 
100 28-30 

---

107 
55-60 
ўрта маьлумот олиш сарфлари улуши, % ҳисобида. 
ўрта махсус маьлумотлар олиш учун кетган 
харажатлар, % ҳисобида. 
олий маьлумот олиш учун кетган сарфлар, % ҳисобида. 
малака ошириш учун кетган сарфлар, % ҳисобида. 
Ишчи кучининг баҳоси ҳақида гап кетганда, у бар бир соҳа, йўналиш 
мутахассисликлар ва ҳудудлар бўйича ҳам фарқ қилади. 
Меҳнат потенциалини ифодаловчи кўрсаткичлар тизими алоҳида олинган 
кўрсаткичлардан тубдан фарқ қилиб, уларнинг йирик умумлашган ҳолатларини 
ифодалайди. Кўрсаткичлар тизими 3 та асосий гуруҳга бўлинади.