Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

 Корхона юк оқимларини аниқлаш. 
Ташқи транспорт корхонага хом ашѐ, материаллар, ѐкилгиларни ташиб 
келтириш ва тайѐр маҳсулотни чиқариш учун керак. Бу операциялар даврий равишда 
амалга оширилиб, таъминот ва товар сотилиши шароитлари, захира нормалари, омбор 
сиѓимига асосланади ҳамда автомобиль, темир йўл ва сув транспорти билан 
бажарилади. Корхона ичидаги транспорт юкларни корхона ичида ташиш учун 
мўлжалланган. Юклар турини аниқлашнинг бошлангич материаллари бўлиб, корхона 
ѐки цехнинг ишлаб чиқариш дастури, таъминот режаси, ишлаб чиқариш потокининг 
ҳисобланган кўрсаткичлари хизмат қилади. Юк йўналишини аниқлаш, юклар қайси 
томонга ташилишини кўрсатади. Ташишларнинг маршрутини белгилаш алоҳида 

---

103 
транспорт воситаларининг ҳаракатини тўла тартибга солиш мақсадида амалга 
оширилади. Маршрутлар бир ѐки бир неча юк йўналишига хизмат қилиш учун 
белгиланади. Уларнинг ҳар бири ташишнинг маълум масофаси, йўлда тўхташларнинг 
тезлиги, сони давомийлиги билан тавсифланади.
Маршрутларни белгилашда ташиш усули ҳисобга олинади. У маятниксимон ва 
доиравий бўлиши мумкин. Биринчи усулда транспорт юкни керакли жойга ташиб 
бўлгач, бошқа партия учун қайтиб келади. Иккинчи усулда эса машина юкни керакли 
жойга этгач, қайтиб келмайди, балки уша ердан яна юк олиб бошқа жойга этади. у 
ердан яна бошқа жойга ва охири дастлабки жойига қайтади. Бу усул транспортдан 
самарали фойдаланиш имконини беради.
Корхона юк обороти деб, режалаштирилган даврда корхона миқѐсида транспорт 
ҳамма турларида узатилган, кўчирилган ва корхонадан қабул қилинган юклар 
миқдорига айтилади.
Корхона юк оқими деб, режалаштирилган даврда узатиш ва қабул қилиш 
алоҳида пунктлари орасида аниқ турдаги транспорт воситалари ѐрдамида кўчирилган 
юклар миқдорига айтилади.
 Омбор хўжалигини ташкил қилиш, омборлар турлари. 
Корхона омбор хўжалиги корхонага қабул қилинувчи моддий техник ресурслар 
ва тайѐр маҳсулот ҳаракатини ҳисобга олиш, назорат қилиш ва сақлаш функцияларини 
бажаради. Омбор хўжалиги ўз функцияларни ўз муддатларида ва минимал харажатлар 
билан сифатли бажариши керак. Иш ҳажмига боѓлик ҳолда омборлар унумзавод ва цех 
омборларига бўлинади. Умумзавод омборлари ўз навбатида қуйидагиларга бўлинади: 
1. Материал омборлари (асосий ва ѐрдамчи материаллар, ѐкилги омбори); 
2. Бир цехда ишлов берилиб иккинчи цехга ишлов беришга ўзатиладиган ярим 
фабрикатлар ва бошқа материаллар омбори; 
3. Ишлаб чиқариш жараѐнига хизмат кўрсатадиган ишлаб чиқариш омбори; 
4. Цехлардан тайѐр маҳсулот қабул қилувчи, қадоқловчи ва истеъмолчига 
узатувчи тайѐр маҳсулот омбори; 
5. Чиқиндилар, икқиламчи хом ашѐ омбори; 
6. Таралар, идишлар, махсус кийимлар, хўжалик материаллар ва ишчи 
истеъмолчилари сақланадиган хўжалик омборлари.
Омборлар уларнинг иш фаолиятларига қараб жойлаштирилади: Масалан, 
материаллар ва ишлаб чиқариш омборлари истеъмолчи цехлар яқинига 
жойлаштирилади, бу ўз навбатида юкларни кам масофа орқали кўчиришни 
таъминлайди. Омбор хўжалигини ташкил этиш қуйидаги ишларни ўз ичига олади: 

ишлаб чиқариш жараѐнлари тўѓри аниқлилик, пропорционаллик узлуксизлик, 
ритмлилик принципларига асосан корхона ишлаб чиқариш структурасини таҳлил 
қилиш; 

омборхоналар типи ва номенклатурасини аниқлаш; 

---

104 

янги омборхоналарни жойлаштириш схемасини ишлаб чиқиш, лойиҳалаш ва 
кўриш; 

омборхоналар иши оператив календар режаларини ишлаб чиқиш; 

омбордан материал оқимлар ҳаракатини ҳисобга олиш ва назоратни ташкил қилиш; 

юкларни олиш ва истеъмолчиларга етказишни ташкил этиш; 

омбор хўжалиги иши самарадорлигини таҳлил қилиш ва уни ишини яхшилаш 
бўйича тадбирларни ишлаб чиқиш ва тадбиқ қилиш; 
Омборлар ўз конструкциясига кўра очиқ, ярим очиқ, ѐпиқ ва махсус омборларга 
бўлинади.
Очиқ омборларда сақланишига атмосфера омиллари таъсир этмайдиган хом ашѐ 
ва материаллар сақланади.
Ярим очиқ омборларга айвонлар мисол бўла олади.
Ёпик омборларга полли омборлар киради. Хом ашѐ ва материаллар қадоқланган 
ҳолда, полга тўкилган ҳолда ѐки силосларда сақланади. Хом ашѐнинг ҳар бир турига 
алоҳида силослар ажратилиб берилади.
Силос типидаги омборлар хом ашѐ ва маҳсулотни сифатли сақлашни, 
материалларни бир жойдан иккинчи жойга ташиш, қабул қилиш ва юбориш ишларини 
комплекс механизациялашни таъминлайди.
Корхонанинг омборхоналар билан таъминланганлиги 2 хил усул билан 
аниқланади. Биринчи усулда хом ашѐнинг ѐки тайѐр маҳсулотнинг кунларда 
ифодаланган захираси аниқланади. Олинган катталик норматив билан таққосланади ва 
хулосаланади, керак бўлса ташкилий - техник чоралар ишлаб чиқилиб уларни амалга 
ошириш орқали омбордан фойдаланишни яхшилашга эришилади. Ҳисоблашлар хом 
ашѐ омборлари учун ва тайѐр маҳсулот омборлари учун алоҳида бажарилади. Иккинчи 
усул бўйича ҳисоблашларда юк айланишининг махсус графиги тузилади. у 
корхонанинг нормал ишлашини таъминловчи хом ашѐ ва маҳсулотнинг максимал 
захирасини кўрсатади. Шунга ва баъзи резервга асосланиб керакли ҳажмдаги 
омборхона аниқланади ва мавжуд омбор билан таққосланади.