|
3-§. D a v la t va fuqaro munosabatlari
Davlat va luqaro niunosabati davlatchilik tarixida markaziy
masalalaridan bo lib kelgan. Davlat va fuqaro munosabatini qanday
tashkil qilishga davlat k im n in g manfaatini himoya qilishi, kim ning
irodasini ifoda etishi hal qiluvchi omil bo'lib xizmat qilgan.
Davlat va fuqaro munosabati davlat suverenitetiga nima alo-
qasi bor, degan savol tug'ilishi mumkin.
Aytish m um kinki, bu munosabatni qanday tashkil qilishga
davlat su v eren itetin in g to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri aloqasi bor. Faqat davlat
suveren davlat bo'lgandagina fuqarolar bilan o‘zi xohlagancha,
m anfaatlar mutanosibligi asosida munosabatni o'rnatishi mumkin.
B undan tashqari, suverenitet faqat davlat suvereniteti bilan
cheklanmaydi, xalq suvereniteti ham mavjud bo'lib, bu orqali xalq
o‘z irodasini am alg a oshirish imkoniyatiga ega bo'ladi.
K onstitutsiyaning
2
-moddasida davlat xalq irodasini ifoda eti
shi, u n in g m anlaatlariga xizmat qilishi qonuniy m ustahkam lab
qo'yilgan. Bu qoida davlat va luqaro munosabatini tashkil etish-
da asosiy prinsip hisoblanadi. Konstitutsiyaning barcha davlat va
fuqaro m un osabatlariga taailuqli qoidalari, normalari shu qoidaga
mos kelib, uni ro’yobga chiqarishga qaratiladi. M asalan. Konsti
tutsiy an ing 42-moddasidagi “Davlat jamiyatning madaniy, ilmiy
va texnikaviy rivojlanishiga g'amxo'rlik qiladi”, 43-moddasidagi
“Davlat fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda m u sta h k am
langan huquqlari va erkinliklarini t a ’minlaydi” yoki 53-moddadagi
“Davlat iste’molchilarning huquqi ustunligini hisobga olib... de
gan qoida fuqaro manfaatini himoya qilishda davlat asosiy m a su l
ekanligini ko'rsatadi.
D avlatning xalq irodasini ifoda etishi (xalq bu О zbekiston
fuqarolari), u n ing manfaatlariga xizmat qilishi, Konstitutsiyaning
2
-moddasida yanada aniqlashtirilib, davlat organlari va mansab-
dor sh ax siar jamiyat va fuqarolar oldida masuldirlar, deb belgilab
qo'yildi. Sababi, davlat organlari (vakillik, ijro, sud) davlatning
aniq vazifalarini hal qiladigan, shunga yarasha davlat tomonidan
yetarli vakolatlar bilan ta ’minlangan tuzilmadir. Xuddi shuning-
dek, m ansabdor shaxsiar ham davlat vakilidir. Davlat organlari
79
www.ziyouz.com kutubxonasi
va m a n sa b d o r s h a x s la r d a v la tn in g fuqarolar oldidagi m a s ’uliyatini
am aliy jih atd an bajaradigan davlat vakilidir. D av lat juda keng tu-
sh u n ch a. D av latn in g fuqarolar oldida m a s ’uliyati, u m u m iy m a ’noda,
deklarativ tu s h u n c h a g a o 'xsh ab qoldi. D a v la tn in g fuqarolar oldi
dagi m as'uliyati aniq usullar, m e x a n iz m la r orqali hayotiy voqeaga
aylanishi m um kin. Bu esa, davlat o rg an lari va m a n s a b d o r shaxs-
la rn in g fuqarolar oldida m a s ’u liyatin in g belgilanishi bilan davlat
m a s ’uliyati ro'yobga chiqarishini bildiradi.
Sobiq Ittifoq davrida qabul qilingan birorta konstitutsiyada
davlatning, davlat o rg an la ri va m a n sa b d o r s h a x s la r n in g fuqarolar
oldida m a s ’ulligini belgilovchi (h atto dek larativ x a r a k te r d a bo‘lsa
ham ) qoida va norm a u c h ra tm a y m iz . A k sin ch a, u lard a fuqarolar
ning davlat oldidagi m a s ’uliyati haqida ko'plab n o rm alar mavjud edi.
Davlat, davlat organlari, m ansabdor shax slarn in g fuqarolar oldi
da m as’ulligi fuqarolik jam iyatining ham asosiy shartlaridandir, faqat
fuqarolik jamiyatidagina bunday m as’ullik real voqeaga aylandi.
S h u n in g uchun ham P rezid en t to m o n idan ilgari su rilg a n Kon-
sepsiyada davlat hokimiyati va b o sh q aru v o r g a n la r in in g fuqarolar
oldida m a s’uliyatini k u ch ay tirish uch u n “0 ‘zbekiston Respubli-
kasida jam oatchilik n azo rati to ‘g ‘risida”gi va “D avlat hokimiyati va
b oshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to ‘g ‘risida”gi qonunlar
qabul qilish zarurligi ko'rsatib o 'tild i1.
Davlat organlari faoliyati qanchalik ochiq bo‘lar, shunin^uek, uiar
ning faoliyati ustidan samarali jamoatchilik nazorati o‘rnatilar ekan,
davlatning fuqarolar oldidagi m as’uliyati kuchayib boradi va davlat-
fuqaro munosabatida fuqaro manfaati ustunligi ta ’minlanadi.
D av latnin g
fuqaro
oldidagi
m a s ’ulligining
konstitutsiya
norm asida belgilanishi bilan ish tu g a m a g a n , davlat organlari,
m a n sa b d o r s h a x s la rn in g fuqarolar oldida m a s ’ulligi boshqa joriy
qonunlarda ham m u s ta h k a m la n g a n . M a s a la n , “F u q a ro la rn in g
m urojaatlari to ‘g ‘risida”gi Q on u n d a fuqarolarning murojaatlarini (
aniq m uddatda ko'rish zarurligi belgilangan. Bunday holatlarni
boshqa qonunlarda ham ko'rish m um kin.
1 Qarang: Karim ov I.A. M am lakalim izda demokratik islohotlarni yanada
Do'stlaringiz bilan baham: | 
