Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishda davlat byudjeti mablag’larining roli Mundarija: Kirish I bob. Ijtimoiy soha va aholini qo’llab-quvvatlash xarajatlari

III bob. Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning takomillashtirish yo’llari.
3.1 O’zbekiston davlat byudjeti xarajatlari hisobidan ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning takomillashtirish yo’llari.
Bugungi kun talablari O’zbekiston Respublikasida ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotining shakillanishi,iqtisodiyotning erkinlashuvi va ijtimoiy sohalar taraqqiyotida rivojlangan davlatlar ijobiy tajribalari qo’llanilishi hamda milliy qadryatlarimiz xususiyatlarini hisobga olgan holda, ijtimoiy sohalar xarajatlarini rejalashtirish va moliyalashtirish tizimini takomillashtirish talab etilmoqda.
Darhaqiqat, yangi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda ijtimoiy sohalar taraqqiyotining moliyalashtirish tizimi va bugungi zamon talablari ushbu sohaning ahamiyati nuqtai nazaridan takomillashtirilishi kerak.Bizning respublikamizda ijtimoiy himoyalash muommolarini hal etishda Sharqda ming yillar davomida qaror topgan manaviy-ahloqiy qadryatlarga,turmush tarzi va dunyoqarash xususiyatlariga muvofiq yo’l tutiladi.
Ijtimoiy siyosatning bizning respublikamizda alohida ahamiyatga egaligi faqat iqtisodiy vaziyatlargagina bog’liq emas, balki sog’lom avlodni tarbiyalash haqida, ko’p bolali o’zbek oilasiga madad berish haqidagi g’amxo’rlik ham, xalqning ma’naviy qoidalariga asoslangan holda keksalarga, himoyasizlarga, ananviy yordam berish ehtiyoji bilan bog’liqdir. Ijtimoiy-madaniy sohalar iqtisodiyotni katta bir bo’lagi hisoblanadi, jamiyat va uning a’zolariga nomoddiy xuxusiyatdagi xizmat ko’rsatish vazifasini amalga oshirish bilan shug’ullanadi. Ular bir qancha shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishga xizmat qiladi. Biz ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlar bu, «kishilarning yashashi, mehnat qilishi va ma’lum iqtisodiy mavqeyga ega bo’lishi uchun istemol etilishi zarur mahsulot va xizmatlar majmuidir.
Respublikamiz byudjetidan va mahalliy byudjetdan moliyalashtirilayotgan ijtimoiy soha xarajatlarini takomillashtirish va ulardan samarali foydalanishni tashkil etish bugungi kunning eng muhum vazifasidir.Turli fondlardan ajratilayotgan beg’araz yordamlar, ijtimoiy ahamiyatga molik loyhalarning o’tkazilayotgani sohaning rivojlanishiga xissa qo’shmoqda. Bunga misol tariqasida poytaxtimizda ijtimoiy tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlash fondi tomonidan ta’sis etilgan “Hududiy nodavlat notijorat tashkilotlarning ijtimoiy ahamiyatli loyihalarini qo‘llab-quvvatlash” grant dasturi, “Fermer ayollarni qo‘llab-quvvatlash” dasturi hamda “Ijtimoiy soha vakillarini qo‘llab-quvvatlash uchun muqobil energiya manbalari” xayriya aksiyalarni aytib o’tishimiz mumkin. “Fermer ayollarni qo‘llab-quvvatlash” dasturi fermerlik harakatini yanada rivojlantirishga hissa qo‘shish, tadbirkor ayollarni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish, hunarmandlik ustaxonalari va kichik sexlar tashkil etish, ayollarni ish bilan ta’minlash, kasanachilikni rivojlantirish imkonini beradi.Shu kabi loyhalarning ortib borishi quvonarli hol albatta.
Davlat byudjeti mablag’larining maqsadli yo’naltirish,aholining kam taminlangan qatlamlari uchun bo’sh ish o’rinlarini tashkil etish va kasanachilikni rivojlantirish,mahalliy o’z-o’zini boshqarish idoralari faoliyatini oshirish,har bir xonadon haqida yetarli malumotga ega bo’lish maqsadga muvofiqdir.
Byudjetdan tashqari fond mablag’laridan samarali foydalanish, davlat byudjet taqchilligiga yo’l quymaslik, Respublikamizda turli jamg’armalar tashkil etilishini taminlash va ular faoliyatini rivojlantirish zarur.
Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar jarayonida nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatini qo‘llab-quvvatlash, moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, ularning mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etishdagi faol ishtirokini ta’minlashga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Chekka hududlarda yashovchi aholining turmush sharoitini yaxshilash maqsadida o’sh hududlarda qishloq vrachlik punktlarini tashkil qilish ular salomatligini o’rganish,muqobil energiya manbaini tashkil qilish ya’ni quyosh batariyalarini ichlab chiqarishni takomillashtirish zarur. Kichik biznes va xususiy tadbirlorlikni rivojlantirish, aholiga foiz miqdorini kamaytirgan holda istemol kreditlarini berishni yo’lga qo’yish.
Ijtimoiy tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlash fondi va “O‘zbekiston madaniyati va san’ati forumi” jamg‘armasi hamkorligida qator loyihalar amalga oshirish, Nodavlat notijorat tashkilotlar aholining turli qatlamlari, ayniqsa, bolalar, yoshlar va xotin-qizlar manfaatlarini himoyalash, salomatligini mustahkamlash va bilimini boytishda, yangi ish o‘rinlari yaratishda muhim bo‘g‘inga aylanishini taminlash. Fondning “Hududiy nodavlat notijorat tashkilotlarning ijtimoiy ahamiyatli loyihalarini qo‘llab-quvvatlash” grant dasturi ijtimoiy ahamiyatga ega dolzarb masalalarni hal etishga qaratilgan. Quyosh va shamol energiyasi asosida ishlovchi fermer xo‘jaliklari hamda boshqa kichik ijtimoiy obyektlarda modul tizimlarni o‘rnatish orqali qayta ishlangan energiya manbalaridan foydalanishni keng joriy etish maqsadida o‘tkazilgan “Ijtimoiy soha vakillarini qo‘llab-quvvatlash uchun muqobil energiya manbalari” xayriya aksiyasi o’tkazilib mazkur loyiha yurtimizning chekka hududlardagi ijtimoiy ahamiyatga molik muassalarni muqobil energiya bilan ta’minlashda katta ahamiyat kasb etadi.
“Hayot uchun” kukrak bezi saratoni milliy uyushmasi, “EUROPA DONNA-Uzbekistan”,Sog’liqni saqlash vazirligi,Ijtimoiy tashabbuslarni himoya qilish fondi tomonidan ko’krak bezi saratonini profilaktika qilish,barvaqt aniqlash va davolash hamda bu kasallik bilan og’rigan bemorlarni reabilitatsiya qilishni takomillashtirishni yo’lga qo’yish.
Amaldagi ijtimoiy himoya tizimining samaradorligini oshirishga yo’naltirilgan yangi qonun hujjatlari va normativ-huquqiy hujjatlarni tayyorlash hamda amaldagilarga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish, aholining nochor qatlamlariga yordam ko’rsatishda defferensiallangan yondashuvni amalga oshirish. Respublika va mahalliy byudjetlardan moliyalashtiriladigan ijtimoiy soha xarajatlarini shakllantirish, xarajatlarni moliyalashtirishning yangi shakl va usullaridan samarali foydalanish, byudjet taqchilligi o‘sishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarning oldini olish, ish xaqi va nafaqalarni o‘z vaqtida to‘lashga erishish, byudjet intizomiga qat’iy rioya qilinishini ta’minlash, mazkur jarayonda nazoratni takomillashtirish bilan bog‘liq masalalar muhokama qilinib, bu boradagi ishlarni yanada tizimli tashkil etish muhum ahamiyat kasb etadi .
Iqtisodiyotimizni jadal va muvozanatli rivojlantirishni ta’minlash, chuqur tarkibiy tub o‘zgarishlarni, iqtisodiyot yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya hamda diversifikatsiya qilishni davom ettirish, biznes yuritish uchun yanada qulay investitsiya va ishbilarmonlik muhitini shakllantirish, yuqori qo‘shimcha qiymatga ega yuqori texnologik, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni, avvalambor, mamlakatimizdagi mavjud tabiiy resurslarni chuqur qayta ishlash hamda iqtisodiyotimizning raqobat borasidagi boshqa ustunliklaridan foydalanish asosida eksportga yo‘naltirilgan ishlab chiqarishlarni o‘zlashtirish O‘zbekistonni zamonaviy taraqqiy ettirishning strategik ustuvor yo‘nalishlari hisoblanadi.
Mamlaktimiz aholisining ijtimoiy sug’urta haqidagi ko’nikmalarini oshirishgan holda sug’urta munosabatlarini rivojlantirish,rivojlangan mamlakatlarning tajribalaridan ijobiy foydalangan holda sug’urta munosabatlarini kengaytirish zarur.
Aholining davlat himoyasiga muhtoj bo‘lgan qatlami bolali oilalar, qariyalar, nogironlar, boquvchisidan mahrum bo‘lganlarning ahvoli bozor munosabatlariga o‘tish davrida narx-navoning oshishi, pulning qadrsizlanishi bilan qiyinlashib qoladi. Ijtimoiy adolat qoidalarini ro‘yobga chiqarish, aholining eng nochor qatlamlari-keksalar, nogironlar, yetim-yesirlar, ko‘p bolali oilalar, o‘quvchi yoshlarning davlat tomonidan ijtimoiy muhofazaga bo‘lgan kafolatli huquqlarini ta’minlashdir.
Davlatning ijtimoiy siyosatini amalga oshirish uchun yagona yo‘l ishlab chiqish va turli davlat idoralari va jamoat tashkilotlari kuchlarini birlashtirish lozim. Ijtimoiy himoyaning mavjud usullarini, ularni moliyaviy ta’minlash manbalarini tubdan o‘zgartirish, bu muammolarni faqat davlat mablag‘lari hisobiga hal qilmay, balki homiylar, xayriya va jamoat mablag‘larini ham jalb qilish zarur. Aholini ijtimoiy himoyalash masalalari bilan ijtimoiy ta’minot organlari bilan birga, Moliya, Sog‘liqni saqlash, Aloqa vazirliklari, Pensiya Jamg‘ armasiga hamda jamoat tashkilotlari bo‘lgan Ko‘zi ojizlar, Kar-soqovlar, Nogironlar, Qizil Yarimoy jamiyatlari, «Mehribonlik», «Bolalar», «Navro‘z», «Sog‘lom avlod uchun», «Nuroniy», «Mahalla» kabi xayriya jamg‘armalari ham ish olib bormoqda, bu borada ularning vakolatlar hajmi kengaytirildi. Hozirgi sharoitda aholining ijtimoiy himoya turlari kengayib, uning qo‘llanish asoslarini tubdan o‘zgartirish talab qilinayotgan bir paytda xizmat ko‘rsatilayotgan aholi soni va sarflanayotgan mablag‘ miqdori jihatidan pensiya ta’minoti aholini ijtimoiy himoyalashda asosiy o‘rinni egallaydi.
Islohotlar davomida mulkchilikning qaysi shakli va sohalarida band bo‘lishidan qat’i nazar, barcha fuqarolarni teng ijtimoiy kafolatlar bilan ta’minlash, ayniqsa aholining nochor qatlamlariga yordam berish, boshqacha qilib aytganda manzilli ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimiga o‘tish jarayonini faollashtirish talab etildi.