Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

4-MAVZU. BORLIQ – FALSAFANING FUNDAMENTAL KATEGORIYASI 

 

 

 

  

  

49  

 

ravshan narsalarni qayd etishdan boshlaydi. SHu tariqa inson va uning ongi o‘zini qurshagan barcha 

narsalar, avvalo, mavjud bo‘lish qobiliyatiga ega ekanligiga ishonch hosil qiladi.  

Borliq kategoriyasi esa xuddi shunday eng umumiy tomonni; ya’ni hamma moddiy va 

ma’naviy predmet va hodisalarni realligini ifodalaydi. Ikkinchi yo‘nalish vakillari esa, borliq avvalo, 

mavjudlik  orkali  ifodalanar  ekan  borliq  kategoriyasini  ishlatishda  ehtiyoj  yo‘q,  chunki  borliq 

tushunchasi  mavjudlik tushunchasiga nisbatan hech  bir  yangilik bermaydi deyishadi. Gap shundaki, 

borliq  falsafiy  kategoriya  sifatida  faqat  mavjudliknigina  ifodalab  qolmasdan,  balki  mavjudlikka 

nisbatan umumiyrok va kengroq mazmunga ega bo‘lgan reallikni bildiradi.

 

 

  

  

  

Shunday qilib, borliq masalasi insonning dunyoni oqilona anglash yo‘lidagi ilk urinishlaridayoq duch 

kelgan barcha masalalarning negizi hisoblanadi. Muayyan narsalar mavjudligi yoki mavjud emasligi 

masalasi inson falsafiy mulohaza yurita boshlagani zahotiyoq uning diqqat markazidan o‘rin oldi. Mifo 

logiyaning  bosh  vazifasi  –  «borliqni  kim  yaratgani»  haqida  gapirib  berishni  falsafa  «borliqning 

nimaligi, u qaerdan paydo bo‘lgani va qaerga yo‘qolishi»ni oqilona tushuntirish bilan almashtirgani 

tasodifiy  emas.  Bunday  tushuntirishga  urinish  jarayonida  faylasuflar  barcha  zamonlarda  quyidagi 

savollarga javob topish zaruriyati bilan to‘qnash kelganlar:  

•

 

falsafiy kategoriya sifatidagi «borliq» nima?  

•

 

bu atama nimaga nisbatan tatbiq etilishi mumkin?  

•

 

unga qanday falsafiy ma’no yuklanadi?  

Bu  savollarga  keng  javob  berish  falsafa  tarixiga  ham,  mazkur  tushunchaning  etimologiyasiga  ham 

murojaat etishni nazarda tutadi. Mazkur dastur bo‘yicha ta’lim oluvchilar tarixiy-falsafiy kurs bilan 

tanish bo‘lishlari lozimligini hisobga olib, bu erda faqat falsafiy tafakkur tarixiga qisqacha to‘xtalamiz 

va  mazkur  muammoni  anglab  etish  jarayonidagi  muhim  bosqichlarinigina  qayd  etamiz.