Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

 

  

 

 

---

17-MAVZU. TABIAT VA TEXNOGEN SIVILIZATSIYA ESTETIKASI  

 

  

245  

  

17-MAVZU. TABIAT VA TEXNOGEN SIVILIZATSIYA ESTETIKASI  

 

Reja: 

 

1.

 

Jamiyat rivojida tabiatga estetik munosabatning shakllanishi.   

2.

 

Tabiatning estetik jihatlari. Ekologik estetikaning qadriyatli maqomi.   

3.

 

Ekoestetikaning XXI asr ilmiy-texnik taraqqiyotdagi o‘rni.   

4.

 

Texnogen sivilizatsiyaning ishlab chiqarish estetikasi va fan taraqqiyotiga ta’siri.   

5.

 

Zamonaviy shaharsozlik estetikasi. Dizaynning estetik xususiyatlari. Xalq amaliy 

san’ati va dizayn.  

Tayanch tushunchalar:

 Ekoestetika, dizayn, san’at, Xalq amaliy san’ati, Tabiat, Ekologik 

estetika.   

  

Jamiyat rivojida tabiatga estetik munosabatning shakllanishi. Tabiatning estetik jihatlari.  

 

  

Keyingi  ikki  asrdan  ortiq  vaqt  mobaynida  estetikani  faqat  san’at  falsafasi  sifatida  talqin 

qilish haqiqatga zid ekani ma’lum bo‘lib qoldi. CHunki asta-sekin «san’at estetikasi» yonida yana 

boshqa «estetikalar» paydo bo‘la boshladi. Ularning ba’zilarini estetik faoliyat, estetik soha kabi 

atamalar bilan nomlashga urinib ko‘rdik. Biroq bunday yondashuv doimo nazariy chalkashliklarga 

olib keldi, hozir ham o‘shanday manzarani ko‘rish mumkin. Masalan, estetik faoliyat deganimizda 

san’atni tushunamiz, boringki, unga dizaynni ham qo‘shish mumkin. Lekin tabiatni yoki sportni 

estetik faoliyat deb aytolmaymiz, ularga taalluqli nazariyalarni estetika sohasi deyish ham qiyin. 

CHunki  mohiyatan  ular  estetik  faoliyat  emas,  balki  estetik  xususiyatlar  namoyon  bo‘ladigan 

voqelik va ular borasidagi nazariyalarni estetikaning qismlari deb atash ham ularga nisbatan to‘g‘ri 

emas; bunday atama bilan biz estetika tarixi, estetika nazariyasi, estetik madaniyat singari fanning 

«katta-kichik» bo‘limlarini nazarda tutamiz.  

Ana  shunday  har  xilliklar  ko‘pgina  adabiyotlarda,  hatto  estetika  lug‘atida  ham  tez-tez  uchrab 

turadi

53

. Ulardan qutulish maqsadida biz estetikaning ikki qatordan iborat turlarga bo‘lgan holda 

tasniflashtirishni maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz. Birinchi qatorni estetikaning eng miqyosli turi 

– san’at estetikasi, ikkinchi qatorni esa, qolgan barcha, nosan’at estetik ob’ektga asoslangan estetik 

nazariyalar  tashkil  etadi.  Ular  –  tabiat  estetikasi,  turmush  estetikasi,  mehnat  estetikasi,  texnika 

estetikasi  va  sport  estetikasi.  San’at  estetikasini  alohida,  keyingi  boblarda  ko‘rib  chiqishimizni 

nazarda tutib, hozir nosan’at ob’ektlar estetikasi qatoridagi estetik nazariyalar turlarini qisqacha 

nazardan o‘tkazamiz.   

Tabiat haqida gap ketganda, «tabiatni asrash», hatto «tabiatni qutqarish» degan so‘zlarni tez-

tez eshitamiz. Xo‘sh, tabiatni kimdan asrash va qutqarish kerak? Odamdan, jamiyatdan. Demak, 

odam,  markschilar  ta’riflaganidek,  tabiatning  bir  qismi  emas,  uni  odam  bir-birini 

bo‘ysundirganidek bo‘ysundirishi, «olamni tubdan o‘zgartirishi» mumkin emas. Aks holda, oxir-

oqibat insoniyat, hayvonot va nabotot dunyosi halokatga mahkum etilishi muqarrar.  

Keyingi  bir  asr  mobaynida  inson  tafakkurining  qudrati,  fan-texnika  taraqqiyoti  jahonning 

deyarli  barcha  sivilizatsiyalashgan  mintaqalarida  landshaftning  (er  yuzi  manzarasining) 

o‘zgarishiga,  buzilishiga  olib  keldi.  Masalan,  birgina  suv  omborlarini  olib  ko‘raylik.  Hozirgi 

paytda  minglab  kvadrat  kilometr  takrorlanmas  landshaft  suv  ostida  qolib  ketdi.  Vaholanki, 

landshaft  hayvonlar,  qushlar,  o‘simliklar,  suv,  tuproq  kabi  qit’aviy  xazinalarning  uyg‘unligidir. 

Biz  esa,  tabiatga  bo‘lgan  xudbinlarcha  munosabatimiz,  unga  qornimizni  to‘ydiradigan, 

                                                

53

 

Қаранг: Эстетика. Словарь. С. 35, 276, 421. 

 

---