Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

16-MAVZU. ESTETIKA: ESTETIKANING PREDMETI, MAQSADI VA VAZIFALARI

  

 

 

  

  

  

235 

 

 

 

SHunday qilib, estetika fani va o‘quv darsi voqelikni estetik mushohada qilish va badiiy 

ijod  jarayonlari uzviy  mutanosibligini  namoyon qiladi  va  ifodalaydi.  Boshqacha qilib  aytganda, 

estetika – bu nafosat olami, san’ati va badiiy ijod jarayonlari qonuniyatlarini his-tuyg‘u, sezgiidrok 

vositalari orqali o‘rganadigan va o‘rgatadigan fandir.  

 

 

2. Estetika” haqidagi qarashlar tarixi 

 

 

 

Dastlabki  estetik  qarashlar,  g‘oyalar,  ta’limotlar  falsafa  fani  bag‘rida  vujudga  keladi  va 

rivojlanadi. Falsafiy ta’limotlar estetik qarashlarning u yoki bu ko‘rinishda bo‘lishiga o‘z ta’sirini 

ko‘rsatdi.  

Estetik g‘oyalar qadimgi Sharq mamlakatlarida vujudga keldi. Bu mamlakatlar xalqlaridan 

qolgan ma’naviy-madaniy meros shunday xulosaga kelishimizga asos bo‘ladi. Masalan, Urxun-

Yenisey bitiklari, Xorazm alifbosi, qimmatbaho ma’danlardan ishlangan san’at asarlari, me’moriy 

obidalar bu mamlakatlarda badiiy madaniyat yuksak taraqqiy  etganini ko‘rsatadi. Misrda fir’avn 

Tutanxamon  maqbarasidan  topilgan  osori  atiqalar,  Amudaryo  xazinasi,  Doro  I  tasviri  solingan 

oltin  tanalar,  skiflar  oltin  buyumlari,  Bobil  minorasi,  qadimgi  Xorazm  badiiy  madaniyati 

qoldiqlari, Hindiston va Xitoy hukmdorlari saroylari, ibodatxonalar devorlaridagi tasviriy san’at 

asarlari buning yaqqol isbotidir.  

Estetik  qarashlar  bizning  vatanimizda  ham  qadim  zamonlardayoq  paydo  bo‘lgan. 

Zardushtiylikdagi  estetik  qarashlar  Axura  Mazdaga  xizmat  qiluvchi  xudolar  va  ularning 

bajaradigan  vazifalari orqali  ifodalangan Quyosh va  yorug‘lik xudosi Mitra  yeru ko‘kda kezib, 

zulmat  xudosi  Axriman  bilan  kurashuvchi  ulug‘vor  va  bahodir  yigit  sifatida  tasvirlansa, 

obodonchilik  va  farovonlik  xudosi  Anaxit  nafis  libos  kiygan  go‘zal  ayol  qiyofasida  namoyon 

bo‘ladi.  Mamlakatimiz  gerbida  o‘z  aksini  topgan  afsonaviy  qush  Humo  –  baxt,  tole  va  davlat 

ramzi. U boshi, tanasi va qanotlari oltin, kumushdan bo‘lgan go‘zal qush bo‘lib, kimga soya solsa, 

o‘shanga baxt keltiradi. Qadimgi sharqda go‘zallik ezgulik bilan, yuksak daraja-dagi axloqiylik 

bilan  bog‘lab  mushohada  etilgan.  Qadimgi  Sharq  mamlakatlari  erishgan  yutuqlar  zaminida 

Yevropa mamlakatlari badiiy madaniyati tarkib topdi. Qadimgi Yunoniston mutafakkirlari Sharq 

badiiy  madaniyati  merosiga  tayangan  holda  estetik  g‘oyalar  va  qarashlarni  ishlab  chiqdilar. 

Qadimgi  yunon  faylasufi  Pifagor  (e.a.  6-5  asrlar)  va  uning  shogirdlari  o‘zlarining  raqamlar 

haqidagi qarashlarini nafosat olamiga ham tadbiq etdilar. Ularning nafosat asoslari, ya’ni “xilma-

xil  ovozli  tomonlarning  kelishuvi”  umumbashariy  hamohanglik  ekanligi  haqidagi  qarash  va 

g‘oyalari muhim o‘rin tutadi.  

Geraklit (e.a. 540-480) nafosat xossalari moddiy dunyoning o‘zidan kelib chiqqan, nafosat 

hamohanglikni  anglatadi,  hamohanglik  esa  qarama-qarshiliklar  birligini  tashkil  etadi,  deb 

ko‘rsatadi va nafosatning nisbiyligi g‘oyasini ilgari suradi.  

Demokrit  (e.a.  460-370)  go‘zallikni  bo‘laklarning  to‘g‘ri  mutanosibligi,  mosligi 

(simmetriya)da  deb  biladi  va  me’yor  tushunchasi  bilan  bog‘ladi.  San’at  –  bu  voqelikka  taqlid 

qilishdir, deb hisoblaydi, u.  

Suqrot  (e.a.  470-399)  fikricha,  go‘zallik  koinotdan  inson  turmushiga,  uning  ichki 

kechinmalariga ko‘chirilgan, go‘zallik va ezgulik bir-biridan ajralmasdir.  

---