Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq


 Ixtiyor erkinligi va axloqiy tanlov



Download 7,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet361/596
Sana01.01.2022
Hajmi7,04 Mb.
#299388
1   ...   357   358   359   360   361   362   363   364   ...   596
Bog'liq
904c905561308df8123e757d91daf0b330868b1d

5. Ixtiyor erkinligi va axloqiy tanlov. 

 

Qadimiy ona sayyoramizdagi xayot odatda uch olamdan iborat deb qabul qilingan. Bular - nabotot, 



hayvonot  va  bashariyat  olami;  ularning  o‘zaro  munosabatlari  zaminimizdagi  hayotning  asosiy 

omili  hisoblanadi.Xar  uchalasiga  xam  paydo  bo‘lish,  rivojlanish,  o‘zini  muxofaza  qilishi,  nasl 

qoldirishga intilishi instinkti berilgan va hayotining bir kunmas-bir kun o‘lim bilan nihoya topishi 

qismati  belgilangan.  Chunonchi,  o‘simlik  upug‘idan  paydo  buladi,  rivojlanadi,  singan  shoxlari 

o‘rnini sirach chiqarib, davolaydi  - muxofaza qiladi, urug‘lik qoldirib, bir kun kuriydi. Hayvon 

shu xususiyatlar bilan birgalikda sezish a’zolari va qobiliyatini hamda muayyan darajada idrok. 

etish xislatiga ega. Insonda esa bulardan tashqari mulohaza qilish, fikrlash qobiliyati va uyat hissi, 

bir so‘z bilan aytganda, aql bor. Uni G‘azzoliy oltinchi sezgi yoki ikkkinchi yurak, yurak ichidagi 

yurak o‘qiydi. Ana shu axloq ixtiyor erkinligini, ixtiyor erkinligi esa axloqni taqozo etadi.  

Inson  ham  ixtiyor  erkinligi  zaruriyat  talabi  bilan  okilona,  aqlga  bo‘ysundirilgan  ravishda, 

cheklanadi, ya’ni nisbiylamaydi. Aks holda, muayyan bir, bir necha inson yoki guruxning betiyiq 

erkin ixtiyori nafakat boshqa insonlar va gupuhlap, balki nabotot, xayvonot olami, butun dunyo 

uchun  fojeaga  aylanishi  mumkin.  Ixtiyor  erkinligini  bunday  cheklashning,  aqlga 

bo‘ysundirishning asosiy vositasi axloqdir.  

Shunday kilib, axloq  -  oliy  mavjudotga ato  etilgan oliy  ne’mat. YA’ni axloqning kelib chiqishi 

iloxiy  manba’dandir.  Ana  shu  iloxiy  asosni  asrab-avaylab,  taraqqiy  toptirish  xar  bir  insonning 

asosiy vazifasi, burchi. Shu bois o‘z-o‘zini va iloji bo‘lsa, o‘zgalarni axloqiy tarbiyalash barcha 

muqaddas kitoblarda savob sanaladi.   

Ixtiyor erkinligi tufayli inson xar qadamda axloqiy tanlov muammosiga duch keladi. Bu muammo 

kishida mas’uliyat xissi mavjudligidan dalolat beradi. Mas’uliyatni, o‘zgalar va o‘z vijdoni oldida 

javobgarlikni  sezmagan  kishi  xoxlagan  ishga  qo‘l  urishi  mumkin  -  uni  uz  qilmishining  oqibati 

qiziqtirmaydi, u fakat manfaat ustuvorligini tan oladi, xolos. Unday odamni axloqsiz deb ataydilar. 

Zero inson yo ezgulikni, yo yovuzlikni tanlashi tufayli nimanidir ixtiyor etadi axloqiy tanlov xar 

bir xatti-xapakat, xar bir qilmishning ibtido nuqtasi.  

Umuman, inson va jamiyat axloqiy hayotida tanlovning ahamiyati beqiyos. Masalan, tarixdan bir 

ta’sirchan voqeani olib ko‘raylik bozorda mutasavvif alloma, ozarboyjon, eski uzbek (turkiy), fors 

tillarida o‘lmas asarlar yaratgan buyuk shoir Nasimiyning g‘azalini yod o‘qiyotgan bir yosh yigitni 

kufrda ayblab, xibsga oladilar. yigit oldida ikki yo‘ldan birini tanlash turardi yo piri Nasimiyni 

sotish  va  tavba  qilib,  banddan  ozod  bo‘lish  yoki  g‘azalni  o‘zimniki,  deb  o‘limga  tik  borish. 

Pokdomon,  or-nomusli  yigit  ikkinchi  yo‘lni  tanlaydi.  Qozi  uning  terisini  shilishga  buyuradi. 

Olomon tomomabinlar yig‘iladi. Shu payt Nasimiy kelib qoladi. Voqeadan xabar topgan Nasimiy 

oldida xam endi tanlov turardi - tanlamaslikning iloji yo‘q edi yo o‘zini oshkor qilib, yosh yigitni 

jallod qo‘lidan qutqazishi va uning o‘rnini egallashi, yoki olomon orasidan sekin sirg‘alib chiqib 

ketib,  shogirdining  o‘limga  maxkum  etilishi  evaziga  o‘z  jonini  asrab  qolishi  kerak.  Buyuk 

mutasavvif shoir birinchi yo‘lni tanlaydi o‘zini jallod qo‘liga tutqazib, begunox yigitni ozod etadi. 




Download 7,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   357   358   359   360   361   362   363   364   ...   596




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish