Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

13-MAVZU: “ETIKA” FANINING PREDMETI VA JAMIYAT HAYOTIDAGI AHAMIYATI 

 

 

 

192 

 

 

 

Epikurning  fikriga  ko‘ra  insonda  tanlov  ixtiyori  bor.  U  xam  Demokrit  kabi  ezgulik  xaqidagi 

ta’limotni lazzat va iztirob muammosidan boshlaydi. Uning uchun eng muhim ruhiy xotirjamlik. 

Do‘stlaridan birini u shunday deb yozadi; - “3arrin to‘shagu to‘kin dasto‘rxoning bo‘lib, bexalovat 

yashagandan ko‘ra, poxol to‘shakda xotirjam yotganing afzal!” Fazilatlar orasida Epikyp adolat 

bilan donishmandlikka aloxida e’tibor bilan qaraydi. Adolat tushunchasida mutlaqlik va nisbiylik 

xollari mavjudligini ta’kidlab o‘tadi: “Umuman, adolat xamma uchun bir xil, chunki u odamlararo 

munosabatlardagi foydali xodisa, lekin muayyan mamlakatlarning o‘ziga xosligi nyqtai nazaridan 

va  shunga  o‘xshash  boshqa  sharoitlarda  adolat  barcha  uchun  bir  xilda  bulolmay  qoladi” 

Fazilatlarning mohiyati insonni lazzatga olib borishidan, xotirjamlikka hamda ruxning faoliyatli 

holatiga xizmat qilishdan iboratdir. Baxt esa axloqiy va jismoniy sog‘lomlikdan yuzaga keladi.  

O‘lim

  qarshisidagi  qo‘rquv  borasida  gapirib,  Epikur,  uning  manbaini  ruhning  o‘lmasligi  va 

iztiroblarning abadiyligi haqidagi noto‘ri tasavvurlarda deb xisoblaydi. Zero ruh ham vujud singari 

atomlardan  iborat.  Tabiatdagi  hamma  narsa  atomlar  birikuvidan  hosil  bo‘lgan  ularning 

parchalanishi  bilan  ruh  ham  parchalanadi.  O‘lim  xavfining  asossiz  ekanini  isbotlash  uchun  u 

shunday deydi; “Yovuzlikning eng dahshatlisi bulmish o‘limning bizga hech qanday aloqasi yo‘q 

chunki  biz  hali  mavjud  ekanmiz,  o‘lim  kelmaydi, o‘lim  kelganda  esa  biz  mavjud  bo‘lmaymiz. 

Shunday qilib, o‘limning tiriklarga ham, o‘liklarga ham aloqasi yo‘q chunki birlari uchun u mavjud 

emas, boshqalarning esa o‘zlari mavjud emas”.  

Epikur

  iztirobdan  qochishni  emas  uni  engish  kerakligini  ta’kidlaydi.  Buning  uchun  axloqiy 

qat’iyat, fikr yorqinligi, fikr qudrati iztirobga qarshi ko‘yilishi kerak, uning axloq ideali  - erdagi 

hayotga nafrat bilan qaramaydigan, aksincha tabiat bilan hamnafas  bo‘lib,  ya’ni tabiat belgilab 

bergan  hayotiy  maqsadga  muvofiq  yashaydiran  donishmand,  faylasuf.  Aynan  tabiatga 

muvofiklikda  ,  turli  bid’at  va  aldamchi  fikrlardan  qytilib,  o‘z  ehgiyojlarini  tabiiy  zarurat  bilan 

moslashtirilgan holdagina donishmand tafakkur va ichki erkinlik borasida oliy darajadagi lazzatga 

erishadi.Donishmand o‘z kuchi me’yorini biladi va undan oqilona foydalanadi. Unga baxt manbai 

- faqat ma’naviy ezgulikda, do‘stlik bilan bilimda bo‘lgan nisbatan mustahkam va uzoq muddatli 

lazzatda ekani ayon.  

Epikur  odamlarning  munosabatlarida  hammasidan  avval  tenglik  va  hamfikrlilikka  asoslangan 

do‘stlikni qadrlaydi. Falsafa bilan shyg‘yllanish  ham xuddi do‘stlik singari ruhan xotirjamlikka 

etishishga olib keladi.   

Qadimgi  Sharq  axloqshunosligi,  erishgan  yutyqlarni  yuksak  nazariy  darajara  ko‘targan  Qadigi 

Yunon  axloqshunosligi  jahonshymyl  ahamiyat  kasb  etdi.  Yunonlik  mutafakkirlar  ilk  bor  inson 

shaxsni,  inson  xatgi-harakatiga  asoslangan  niyatni  tadqiq  etishga  va  axloqiy  qilmish 

muammolarini tushuntirishga urindilar.   

Qadimgi Yunon axloqshunoslari ilmiy an’analarini Sitseron, Lukretsiy Kar, Seneka, Epiktet, Mark 

Avreliy, Sekst Empirik singari Qadimgi Rumo mytafakkirlari davom ettirdilar.  

Tit  Lukretsiy  Kar  (miloddan  avvalgi  99-44  yillar),  Epikur  aaxloqiy  ta’limotining  izchil 

himoyachisi  sifatida,  mashhur  “Narsalarning  tabiati  haqida”  degan  dostonida  ruh  va  vujudning 

ajralmas  aloqasini  ta’kidlaydi,  ruhning  o‘lishi  to‘g‘risida  fikr  yurigadi,  insonning  o‘lim 

qo‘rquvidan xalos bo‘lishida axloqiy ma’no borligini aytib o‘tadi. Ulim qo‘rquvidan va ma’budlar 

oldidagi  qo‘rkuvdan  xalos  bo‘lgan  kishi  baxtli  yashashi  mumkin,  aql  –idrok  va  histuyg‘ular 

sharofati bilan narsalar haqida u haqiqiy tasavvurga erishadi.   

---