Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

b)

 

Sorit - qisqartma sillogizmlar yig’indisi. 

  

Uch - toq son   

Hamma toq sonlar – natural son  Hamma 

natural sonlar – ratsional sonlar.   

Uch – ratsional son.   

3. 

Induktiv  xulosa  chiqarish. 

Induktiv  xulosa  chiqarish  jarayonida  inson  fikri  yakkalikdan 

umumiylikka  qarab  boradi.  Induktiv  lotincha  «induktiv»  co’zidan  olingan  bo’lib,  «chiqarish», 

«hosil  qilish»  ma’nolarini  anglatadi.  Induktiv  xulosa  chiqarish  insoniyat  amaliy  va  aqliy 

faoliyatining  o’ziga  xos  natijasi  hisoblanadi.  Insoniyat  ko’p  asrlik  ijtimoiy  –  tarixiy  amaliyoti 

tufayli yakka predmet va hodisalarga xos ayrim belgi - xislatlarning boshqalarida takrorlanishini 

bilib  olgan.  Bu  takrorlanish  oqibatda  inson  fikrini  yakkadan  umumiylikka  qarab  yo’naltirgan. 

Yakka predmet va hodisalarni takror va Yana takror o’rganish ularning umumiy xususiyatlarini 

payqashga  olib  kelgan.  Kishilar  amaliy  faoliyat  jarayonida  ko’pdan  ko’p  alohida  fikrlardan 

umumiy  qoidalar  hosil  qilganlar,  olamni  bilishda  yakkalik,  alohidalikdan  umumiylikka  qarab 

borganlar, alohida faktlar, hodisalarni umumiylashtirganlar.   

Insonning  har  qanday  bilimi  asosida  alohidalikdan  umumiylikka  qarab  borish  yotadi.  Dmitriy 

Mendeleev  alohida  elementlarni  o’rganish  orqali  ximiyaviy  elementlarning  davriy  sistemasini 

kashf etdi. Umuman olganda, har qanday kashfiyotning mohiyatida ma’lum ma’noda yakkalikni 

umumlashtirish  yotadi.  Induktiv  xulosa  chiqarish  tafakkurning  o’ziga  xos  uslubi  hisoblanadi. 

Fikrlashning  induktiv  uslubi  haqidagi  dastlabki  ma’lumot  qadimgi  yunon  falsafasiga  borib 

taqaladi.  Buyuk  yunon  faylasufi  Suqrot  (e.a.469-399)  har  qanday  bilim  umumiylik  haqidagi 

tushunchadir.  Umumiylik  esa  alohida  hodisalarni  o’rganish  va  solishtirish  natijasida  yuzaga 

keladi,  deb  bilgan.  Induktiv  xulosa  chiqarish  mantiqiy  usuliga  Suqrot  asos  solganligini  Arastu 

o’zining «Metafizika» asarida ko’rsatib o’tgan edi. U ikki narsa Suqrotga taalluqli: biri induktiv 

muhokama, ikkinchisi esa umumiy ta’riflardir, deb ko’rsatgan.   

Induktiv xulosa chiqarish to’g’risidagi ta’limot Arastu qarashlarida rivojlantirildi. U, jumladan,  

«Oddiy  sanash  induksiyasi»  va  noto’liq  induksiya  to’g’risida  ma’lumot  bergan.  XVII-XVIII 

asrlarda  tabiatshunoslik  fanlarining  rivojlanishi  induktiv  logikaga  qiziqishni  kuchaytirdi.  Ingliz 

faylasufi  Frensis  Bekon  o’zining  «Yangi  organon»  asarida  oddiy  sanash  yo’li  bilan  hosil 

bo’ladigan ommabop induksiya har doim ham ishonarli bo’lavermaydi;   

Induksiyaning shunday nomlarini topmoq kerakki, ular hodisalarning muhim, asosli tomonlarini 

o’zida umumlashtirsin, deb ko’rsatgan edi. Bekon bunday shakllarni muayyan sxemaga (tartibga) 

solib  o’rganishni  taklif  etdi.  Uning  fikricha,  barcha  xilma-xil  hodisalarni  muayyan  sanoqli 

shakllarga solish mumkin. Bu qarash cheklangan bo’lsada, o’rta asr sxolastikasiga qarama-qarshi 

o’laroq  o’rganishni  faktlardan,  olamni  o’rganishdan  boshlash  talabini  ilgari  surganligi  bilan 

ahamiyatli.   

Induksiya tushunchasi fanda 3 ma’noda qo’llanadi:   

1.

 

Induktiv xulosa chiqarish ma’nosida   

2.

 

Olamni bilish metodi ma’nosida   

3.

 

Muhokama yuritish uslubi ma’nosida   

  

Induktiv xulosa chiqarish shunday mantiqiy uslubki, muayyan turkumga mansub ayrim predmetlar 

haqidagi bilimlardan butun turkum haqidagi umumiy fikrlar hosil qilinadi.   

---