Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

11-MAVZU. MULOHAZA. XULOSA CHIQARISH 

 

  

163  

  

Masalan: Faqat barcha kvadratlar — tomonlari teng to’rtburchak.   

Demak, barcha tomonlari o’zaro teng to’rtburchaklar — kvadrat.  

Sxemasi: Barcha S — R dir  Barcha R — B dir.   

Cheklash orqali aylantirish natijasida umumiy tasdiq (A) hukmdan juz’iy tasdiq (J) hukm hosil 

qilinadi.   

Masalan: Barcha planetalar — sharsimon.  Demak, 

Yer - sharsimon.   

v) 

Predikatga  qarama-qarshi  qo’yish

. 

Bunda  xulosaning  sub’ekti  asosning  predikatiga, 

xulosaning predikati asosning sub’ektiga zid bo’ladi.   

Masalan; Hamma talabalar bilimga chanqoq.   

Demak, hech bir talaba bilimga chanqoq bo’lmasligi mumkin emas.  

Formulasi: A - Barcha S-R dir,  Demak, O - Ayrim S-R emasdir.   

Mantiqiy  kvadrat  bo’yicha  A-O  hamda  E-J  zid,  ya’ni  kontradiktor  hukmlar  hisoblanadi  va 

uchinchisi  istisno  qonuniga  bo’ysunadi.  Bunda  A  ning  chinligidan  O  ning  yolg’onligi  kelib 

chiqadi. Demak, zid hukmlardan bevosita xulosa chiqarish mumkin emas.   

Masalan: Sudning ayrim qarorlari oqlaydi (J).   

Sudning hech  bir qarori oqlamayli (E). Xulosani  mantiqiy kvadrat bo’yicha chiqarish  mumkin. 

Mushohadalar  orasidagi  munosabatlarga  tayangan  holda  xulosa  chiqarish  mantiqiy  kvadrat 

bo’yicha xulosa chiqarish, deb yuritiladi.   

Ma’lumki,  mushohadalar  orasida  qarama-qarshilik,  zidlik  hamda  bo’ysunish  munosabatlari 

mavjud.   

A-E  hamda  J-O  mushohadadlar  orasida  qarama  -  qarshilik  munosabati  mavjud.  Bunda  bir 

hukmning chinligidan ikkinchisining xatoligi kelib chiqishi shart zmas. Masalan: Ayrim talabalar 

reyting ballarini to’playdi.   

Ayrim talabalar reyting balini to’play olmaydi.   

Bunda mushohadaning birinchisi asos, ikkinchisi xulosa bo’lishi mumkin.   

A-J  hamda  E-O  hukmlari  bo’ysunish  munosabatida.  Shuning  uchun  ham  umumiy  inkor  (E) 

hukmdan  juz’iy  inkor  (O),  umumiy  tasdiq  (A)  hukmdan  juz’iy  tasdiq  (J)  hukm  hosil  qilinishi 

mumkin.