Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

17-MAVZU. TABIAT VA TEXNOGEN SIVILIZATSIYA ESTETIKASI  

   

262  

  

paytda musiqa rassomlikdagi yoki badiiy adabiyotdagi aniq yo muayyan tasvirlash imkoniga ega 

emas, lekin u ohangdor tovush orqali inson qalbiga kuchli ta’sir ko‘rsatish, uning ruhini qisqa vaqt 

ichida o‘zgartirish qudratiga ega. Bu jihatdan unga teng keladigan san’at turi yo‘q. SHu sababli 

musiqadagi  “musiqiylik”  tushunchasi  barcha  san’at  turlari  uchun  yuksak  mahorat  ma’nosini 

anglatadi. M., she’riyatdagi  musiqiylik, nasrdagi  musiqiylik, me’morlik  – qotib qolgan  musiqa, 

ranglar musiqasi v.h.  

Raqs san’ati.

 Bu san’at turi Ovro‘pada xoreografiya deb ataladi va raqsning barcha turlarini 

o‘z ichiga oladi. Raqs qo‘l va oyoq harakatlariga asoslanadi, lekin bu harakatlar ritm, muqom va 

badanning  plastik  egiluvchanligi  vositasida  shiorona  xayolot  parvozini  ifodalaydi.  Bu 

vositalarning  hammasi  musiqa  yordamida  (juda  bo‘lmaganda  bir  musiqiy  asbob  ishtirokida) 

umumiy  bir  uyg‘unlikni  tashkil  etadi,  ana  shu  uyg‘unlik  raqsning  san’at  sifatidagi  mohiyatini 

anglatadi. Raqsning ham o‘z ichki turlari ko‘p, diniy-falsafiy raqslar, mehnat raqslari yoki kasbiy 

raqslar,  sof  o‘yindan  iborat  raqslar,  insoniy  kayfiyatni  anglatadigan  raqslar,  maxsus  ssenariy 

(libretto) asosida sahnalashtiriladigan va uzoq vaqt davom etadigan raqslar v.h.   

Raqs  san’ati,  yuqorida  aytganimizdek,  folklorning  uzviy  qismi  tarzidagi  va  sahnaviy  – 

teatrlashtirilgan ko‘rinishlarga egaligi bilan birga, mintaqaviy-mahalliylik xususiyatiga ham ega. 

Masalan, o‘zbek raqsida uch yo‘nalish mavjud: Toshkent-Farg‘ona, Xorazm va Buxoro yo‘llari 

(ba’zan  usullari  ham  deyiladi).  Ular  bir-biridan  ifodaviy  usullarning    o‘ziga  xosligi  bilan 

farqlanadi, ayni paytda har bir raqqosa yoki raqqosning o‘z uslubi bor.   

Teatr  san’ati.

 

Insoniyat  ma’naviy  hayotida  teatr  san’ati  juda  qadamdan  o‘z  o‘rnini 

yo‘qotmay  keladi.  Bundan  bir  necha  ming  yillar  avval  qadimgi  Hindiston,  qadimgi  Xitoy  va 

qadimgi YUnonistonda dastlab teatr bir  kishilik sahnadan iborat bo‘lgan, keyinchalik ikki kishilik 

sahnadan, undan keyingina jamoviy san’at

 

turiga  aylangan. YA’ni spektakl jamoaviy ijod mahsuli 

– rejissyor, dramaturg, aktyor va rassomning ijodiy izlanishlari natijasi o‘laroq yuzaga keladi. Ayni 

paytda  unda  bir  necha  san’at  turi  omuxta  tarzda  namoyon  bo‘ladi:  me’morlik,  rassomlik 

(dekoratsiya), musiqa va notiqlik san’atining hamkorligi spektaklning sahnaviy asosini, dinamik 

tarzda rivojlanib boradigan dramatizm esa uning badiiy – estetik mohiyatini  belgilab beradi.  

Teatr san’atining o‘ziga xos jihati shundaki, unda sahna asari tomoshabin oldida yaratiladi, 

o‘sha  rejissyor,  sahnaga  qo‘ygan  o‘sha  aktyorlar  o‘ynagan  bugungi    spektakl  kechagidan  farq 

qiladi.    Bu  sahna  san’atining    doimiy  ijodiyligini  ko‘rsatadi,  bugungi  ijroga  aktyor  nimanidir 

qo‘shadi yoki undan olib tashlaydi. Bu uning ruhi, ijodiy kayfiyati, ikki  yoki uch kunlik o‘sishi 

bilan bog‘liq.  

Sirk san’ati.