Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Kelajak ssenariylari 

– bu kuzatilayotgan tendensiyaning ehtimol tutilgan kelajagi haqidagi u yoki 

bu tusmolni asoslovchi dastlabki farazlarning tartibga solingan yig‘indisi. Ssenariylar: a) u yoki 

bu  nazariy  vaziyatni  qay  yo‘l  bilan  bosqichma-bosqich  amalga  oshirish  mumkinligini;  b) 

voqealarning muayyan rivojiga yo‘l qo‘ymaslik, ularni engillashtirish yoki chetlab o‘tish uchun 

voqealarning  har  bir  ishtirokchisi  uchun  har  bir  bosqichda  qanday  variantlar  mavjudligini 

aniqlaydi.  

Shunday qilib, ssenariy murakkab tizimlarni o‘rganishga nisbatan tizimli va tarixiy yondashuvlarni 

birlashtiruvchi  ko‘p  variantli  prognozdir;  aksariyat  hollarda  u  tavsifiy  xususiyat  kasb  etadi  va 

kompleks prognozlarni tuzishda keng qo‘llaniladi. SHuni qayd etib o‘tish lozimki, ko‘rib chiqilgan 

metodlarning birortasi ham alohida holda prognozning yuksak darajada ishonchliligini ta’minlay 

olmaydi. SHu sababli amalda, odatda, murakkab,  kompleks  metodlardan  foydalaniladi. Mazkur 

yondashuv ayrim metodlarning kamchiliklarini bartaraf etish va prognozlarning ko‘proq darajada 

aniqligi  va  ishonchliligini  kafolatlash  imkonini  beradi.  Ijtimoiy  hodisalar  va  jarayonlarning 

rivojlanish  imkoniyatlarini  prognoz  qilish  natijasi  prognoz  hisoblanadi.  U  kelajak  u  yoki  bu 

muammolarining rivojlanishi va ularni echishning mumkin bo‘lgan barcha variantlarini, ularning 

bir-birini  istisno  etuvchi  variantlarini,  stixiyali  va  ongli  jarayonlarni,  ularning  vaqt  va  ko‘lam 

parametrlarini  aniqlash  imkonini  beradi.  Kelajakning  ijtimoiy  prognozlar  taklif  qilayotgan 

tavsifining mazmuniga qarab, ular insonni yo unga faol intilishga, yo uning yuz berishiga qarshi 

harakat  qilishga,  yo  uni  passiv  kutishga  da’vat  etadi.  Shu  sababli  har  qanday  ijtimoiy  prognoz 

ilmiy bilishga doir mazmunni ham, muayyan mafkuraviy vazifani ham o‘zida birlashtiradi. Bunda 

bilishga  doir  funksiya  ustunlik  qilishi  ham,  mafkuraviy  funksiya  ustunlik  qilishi  ham  mumkin. 

Turli  prognozlarning  mazmuni  va  vazifasidan  kelib  chiqib,  ularning  to‘rt  asosiy  tipini  farqlash 

mumkin.  

Qidiruv  prognozi  –  ijtimoiy  ob’ektning  kelajagi  qanday  bo‘lishi  mumkinligini  ko‘rsatish  uchun 

tuziladigan  prognoz.  U  rivojlanish  qaysi  yo‘nalishda  yuz  beradi,  kelajakning  muayyan  davrida 

prognoz  ob’ektining  holati  qanday  bo‘lishi  mumkin,  degan  savollarga  javob  beradi.  Normativ 

prognoz  –  boshqaruvni  optimallashtirish  yo‘llarining  oqilona  tashkil  etilgan  tahlili.  Bu  prognoz 

obrazli qilib «teskari prognoz» deb ataladi, chunki unda o‘rganish teskari yo‘nalishda – kelajakdan 

hozirgi davrga qarab amalga oshiriladi. Normativ prognoz qo‘yilgan maqsadlarga erishish  yoki 

---