Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq


Makon  va  vaqt  falsafa  tarixida



Download 7,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet103/596
Sana01.01.2022
Hajmi7,04 Mb.
#299388
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   596
Bog'liq
904c905561308df8123e757d91daf0b330868b1d

Makon  va  vaqt  falsafa  tarixida

.  Bizni  qurshagan  dunyo  mazmuni,  borliqning  umumiy  xossasi 

bo‘lgan borliq haqida so‘z yuritar ekanmiz, makon va vaqt tushunchalarini chetlab o‘tishimiz mumkin 

emas.  Zero,  har  qanday  jism,  narsa,  hodisa  doim  borliqning  boshqa  predmetlari  va  hodisalari  bilan 

yonma-yon  keladi,  ko‘lamlilik  xususiyatiga  ega  bo‘ladi.  SHuningdek,  ular  o‘z  ichki  va  tashqi 

holatlarini  bir-biriga  nisbatan  o‘zgartiradi  va  bu  turli  hollarda  har  xil  tezlik,  marom,  sur’at  va 

davomlilik bilan yuz beradi. Alohida holda, ayrim yagona deb qaraladigan bu ko‘rsatkichlar majmui 

bizga vaqt haqida tasavvur beradi. Makon va vaqt o‘z rang-barangligida cheksiz borliqning shakllari 

sifatida  amal  qiladi.Makon  va  vaqt  mohiyati  haqida  odamlar  o‘z  rivojlanishining  dastlabki 

bosqichlaridayoq fikr yuritganlar va o‘tmishning aksariyat mutafakkirlari ularning tabiatini aniqlashga 

harakat qilganlar. Bu, avvalo, inson amaliyoti va bilishining rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan. Zero, 

ular kengayib va takomillashib, mazkur kategoriyalarni yanada aniqroq va teranroq tushunishni talab 

qilgan. Xususan, antik davrdayoq falsafadan ko‘lamli shakl lar va ularni o‘lchash usullari haqidagi fan 

sifatida  ajralib  chiqqan  geometriya  dastlabki  aniq  fanlardan  biriga  aylandi.  Vaqtga  astronomik 

kuzatishlar hamda koinotning boqiyligi va inson hayotining tezoqarligi haqidagi mulohazalar nuqtai 

nazaridan ham alohida e’tibor qaratilgan. Keyinchalik «makon» va «vaqt» kategoriyalariga qiziqish 

hech  qachon  susaymagan.  Ular  bilan  bog‘liq  ko‘p  sonli  masalalar  yuzaga  kelgan.  Ularning  eng 

muhimlaridan  biri  quyidagicha  yangraydi:  makon  va  vaqt  mustaqil  mohiyatlarmi  yoki  ular  faqat 

nimagadir bog‘liq holda keladimi? SHu munosabat bilan falsafa tarixida shakllangan ikki muhim va 

bir-biridan  butunlay  farq  qiladigan  yo‘nalish  –  substansional  va  relyasion  yo‘nalishlarni  farqlash 

mumkin.  

Substansional yo‘nalishda makon va vaqt materiya va ongga bog‘liq bo‘lmagan mustaqil mohiyatlar 

sifatida amal qiladi. 

Substansional konsepsiya asoschilari Demokrit (makon muammosi bo‘yicha) va 

Platon  (vaqtga  nisbatan  yondashuvlarda)  Demokrit  atomlar  harakatlanuvchi  bo‘shliq  amalda 

mavjudligi  haqidagi  yondashuvni  ilgari  surgan.  Uning  fikricha,  bo‘shliqsiz  atomlar



 

harakatlanish 

imkoniyatidan mahrumdir. Demokrit va Epikur makonni atomlardan iborat joy, deb tasavvur qilgan va 

uni  bo‘shliq  bilan  tenglashtirgan.  Makon  mutlaq,  bir  jinsli  va  harakatsiz  bo‘ladi,  vaqt  esa  bir  tekis 

oqadi,  deb

 

hisoblangan. 



Makon  ob’ektiv,  bir  xil  va  cheksiz.  U  atomlar  joylashadigan  joy.  Vaqt 

(zamon)ni abadiyat bilan tenglashtirish mumkin, u o‘tmishdan kelajak sari bir maromda kechuvchi sof 

davomlilikdan iborat. Vaqt – voqealar yuz beruvchi joy. 

 


Download 7,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   596




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish