«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

         Misol:  mehnat  sarflari  turli  bo’lgan  uchta  turdagi  ishlar  bo’yicha 

mahsulot ishlab chiqarish haqida quyidagi ma’lumotlar mavjud: 

 

Ish turi 

Ishlar xajmi, 

ming so’m 

Ishlovchilar 

soni,kishi 

Ishlab chiqarilgan 

mahsulot, so’m 

Mehnat 

unumdorl

igi 

indeksi 

reja 

haqiqatda 

reja 

Haqiqatda 

reja 

Haqiqatda 

Gazlamani 

bichish 

110 

115 

18 

19 

6111 

6053 

0,99 

Palto tikish 

442 

456 

53 

52 

8340 

8769 

1,05 

---

307 

 

Paltoga 

ishlov berish 

225 

280 

24 

23 

9375 

12174 

1,30 

Jami 

777 

851 

95 

94 

8179 

9053 

1,107 

 

O’zgaruvchan  va  doimiy  tarkib  indeksini  hamda  strukturaviy  siljishlar 

indeksini aniqlang. 

Bu  erda  1,107  o’zgaruvchan  tarkib  indeksi  hisoblanadi.  Doimiy  tarkib 

indeksini  aniqlash  uchun  uchta  xususiy  indekslardan  iborat  o’rtacha  arifmetik 

o’lchov hisoblanadi: 

                

Idoim = (19 · 0,99 + 52 · 1,05 +23 · 1,3/93) / 94=1,099 

                               

Strukturaviy siljishlar indeksi 1,007 ni tashkil qiladi (1,107 /1,099). 

Bu  mehnat  unumdorligi  strukturaviy  siljishlar  hisobiga  0,7%  oshganligini 

bildiradi. 

1.Mamlakat  milliy  iqtisodiyotida  milliy  daromadlar  4,2%  o’sgan,  moddiy 

ishlab  chiqarishda  ish  bilan  bandlar  soni  esa  0,6  %  ga  oshgan.  Mazkur  yil  uchun 

ijtimoiy mehnat unumdorligi qanchaga oshganligini aniqlang. 

2.  30  yilda  milliy  daromad  6  marta  o’sdi, aholi  soni 24  % ga oshdi, moddiy 

ishlab  chiqarishda band bo’lgan  aholining  umumiy  aholi  sonidagi ulushi 10  %ga 

qisqardi. Ijtimoiy mehnat unumdorligi necha foiz o’sdi. 

3. 5 yil davomida milliy daromad 290 dan 375 mlrd. so’mgacha o’sdi, bu vaqt 

davomida  mehnatga  layoqatli  aholi  soni  153,4  dan  170  mln.  kishigacha  o’sdi. 

Moddiy ishlab chiqarishda band bo’lganlar salmog’i 76,9 foizdan 75 foizga tushdi. 

Berilgan davrda ijtimoiy mehnat unumdorligi qanchaga o’sdi? 

4.Agar  milliy  daromad  yaratishda  band  bo’lgan  mehnatga  yaroqli  aholi  soni 

9,5  mln.dan  9,3  mln.  kishiga  kamaygan.  Yaratilgan  milliy  daromad  hajmi  joriy 

davrda 9664100 mln. so’mdan 9872100 mln. so’mga ko’paygan bo’lsa(shu davrda 

baholar  120%  o’sgan),  shu  davr  mobaynida  ijtimoiy  mehnat  unumdorligini 

o’zgarishini aniqlang. 

5.  Agar  milliy  daromad 2048,4 dan 2233,1  mlrd  so’mgacha  oshsa  (narx  120 

% ga o’sgan bo’lsa), mehnatga layoqatli aholi sonidan, moddiy ishlab chiqarishda 

bandlar  8,5  mln.kishidan  7,3  mln.  kishigacha  kamaysa,  ijtimoiy  mehnat 

unumdorligi qanchaga o’zgargan? 

6.Yalpi  Milliy  mahsulot  taqqoslama  baholarda  2048  dan    9664  mlrd 

so’mgacha  o’sdi.  Ushbu  davrda  iqtisodiyotda  bandlar  18%  ga  o’sdi,ulardan 

moddiy  ishlab  chiqarishda  bandlar  esa  72%  dan  65%  ga  tushdi.  Moddiy  ishlab 

chiqarishda mehnat unumdorligi qanday o’zgargan? 

7.  Jadvaldagi  shartli misol  asosida  jonli va  ijtimoiy  mehnat unumdorligining 

o’sish sur’atlarini aniqlang. Xulosa yozing. 

 

Ko’rsatkich 

Bazis yili ming 

so’m 

Hisobot yili 

ming so’m 

Ishlab chiqarish xajmi 

45600 

42248 

Jonli mehnat sarfi 

10250 

10762 

---

308 

 

O’tmishdagi mehnat sarfi 

25100 

26602 

             

8.Poyafzal  fabrikasidagi  mehnat  unumdorligi  rejasining  bajarilishini  shartli  

natural o’lchovda aniqlang. 

 

Poyafzal turi 

Ishlab chiqarish hajmi, 

ming so’m 

Mehnat sarfi,ming kishi soat 

reja 

Haqiqatda 

reja 

Haqiqatda 

Ishchi botinkalar 

100 

112 

200 

218 

Xrom botinkalar 

400 

350 

840 

725 

Lakli model tuflilar 

300 

385 

900 

1155 

 

«Ishchi  botinkalar»  birligini  qabul  qilib,  shartli  juftlarga  o’tkazish 

koeffitsentini rejadagi mehnat sarfi bo’yicha aniqlang. 

9.Tsexdagi  20  ta  dastgohni    modernizatsiyalash  imkoni  bor,  bu  tadbir  esa 

ularning  unumdorligini  50  %  oshiradi.  Ishlab  chiqarish  uchastkasi  2  smenada 

ishlaydi.  Tsexda  jami  250  kishi  ishlaydi.  Ishlab  chiqarish  xajmi  o’zgarmaganda 

tsexda  mehnat  unumdorligini  qanchaga  oshirish  va  qancha  ishchi  kuchini  tejash 

mumkin bo’ladi? 

10.Mahsulot tayyorlashning yangi texnologiyasiga o’tganda, tayyorlanadigan 

mahsulotning  mehnat  sarfi  3,25  soatdan  2,5  soatga  kamayadi.  Mahsulot  ishlab 

chiqarish rejasi –10 ming dona. 

Bir  ishchining  ish  vaqti  jamg’armasi  1820  soat  bo’lsa,  mehnat  unumdorligi 

qanchaga  oshadi  va  qancha  ish  kuchi  tejaladi?  Normalar  o’rtacha  hisobda  120% 

bajarilgan uchastkadagi ishchilar sonini aniqlang. 

11.  Bir  ishchi  hisobiga  mahsulot  ishlab  chiqarish  yiliga  7000  so’mdan  7420 

so’mga  etgan  keyingi  yilda  12740  ming  so’mlik  mahsulot  ishlab  chiqarishlishi 

belgilangan.  Mehnat  unumdorligi  necha  foiz  oshadi  va  qancha  ishchi  kuchi 

tejaladi? 

12.  Kvartal  davomida  yog’och  tayyorlash  va  tashib  chiqarish  unumdorligi 

o’sishini natural o’lchovda hisoblang. 

a) reja bo’yicha ishlovchilar soni 1260 kishi haqiqatda – 1120 kishi; 

b) yog’ochlarni tayyorlash va tashib chiqarish reja bo’yicha 245,7 ming m

3

, 

haqiqatda 260,4 ming m

3

. 

13.Agar  koronada  3  xil  mahsulot  ishlab  chiqarilsa  mehnat  unumdorligi 

o’sishini  shartli-natural  usulda  hisoblang.  Elektr  kofeyanchgich  me’yoriy  mehnat 

sarfi  12  norma-soat;  elektr  go’sht  qiymalagich  me’yoriy  mehnat  sarfi  18  norma-

soat,  sharbat  siqib  chiqargich  me’yoriy  mehnat  sarfi  24  norma-soat.  Ishlab 

chiqarish va mehnat sarflari quyidagi ma’lumotlarda aks etgan. 

 

Mahsulot turlari 

Soni, dona 

Mehnat sarfi, kishi-smena 

Reja 

haqiqatda 

reja 

haqiqatda 

Kofe yangich 

1200 

1150 

1700 

1530 

Go’sht qiymalagich 

700 

735 

1500 

1545 

Sharbat chiqargich 

920 

935 

2700 

2680 

---

309 

 

14.  Keltirilgan  ma’lumotlar  asosida  ishlab  chiqarish  xajmi  va  mehnat 

unumdorligi (mehnat o’lchovida) rejasini bajarilishini aniqlang. 

 

Mahsulot turi 

Soni, dona 

1 donaga vaqt 

normasi kishi-soat 

reja 

haqiqatda 

MG-8 asbob qutisi 

1000 

1100 

0,5 

Boshqaruvchi rele 

800 

500 

1,2 

Induktsion g’altak 

1200 

1700 

0,3 

 

1400  kishi-soat  ishlangan,  ishlab  chiqarish  normalarini  5%  oshirib  bajarish 

rejalashtirilgan. 

15.  Mehnat  unumdorligining  o’sishi  tovar  mahsuloti  bo’yicha  o’lchanganda 

birlashma bo’yicha rejaga nisbatan 104,2% ni tashkil qilgan. Birlashmaning har bir 

korxonalarida  esa  mos  ravishda  102;  103,4  va  96%.  Birlashma  bo’yicha 

ishlovchilar soni 1176 kishi, shu jumladan 1-korxonada 630; 2-korxonada 356 va 

3-korxonada-190  kishi.  Mehnat  unumdorligining  doimiy  tarkibi  dinamikasi 

indeksini hisoblang va  birlashma  ishlab  chiqarish dasturi  tuzilmasining o’zgarishi 

mehnat unumdorligiga qanday ta’sir qilganligini aniqlang. 

16. Tsexlar bo’yicha mehnat unumdorligi quyidagicha o’zgargan: 1-tsex (150 

ishchi)-10%  oshgan;  2-tsex  (130  ishchi)-5%  kamaygan;  3-tsex  (90  ishchi)-8% 

oshgan.  Assortimentdagi  siljishlar  hisobiga  tuzilmaviy  indeks  1,09  ni  tashkil 

qilgan. Butun korxona bo’yicha mehnat unumdorligi dinamikasini aniqlash kerak. 

(Hisob-kitob o’zgaruvchan tarkib indeksi asosida tovar mahsulot bo’yicha amalga 

oshiriladi).  

17.  Qandolatchilik  fabrikasida  hisobot  yilida  mehnat  unumdorligi  tsexlar 

bo’yicha va umuman fabrika bo’yicha xajm ko’rsatkichlari va ishlovchilar soniga 

qarab o’zgargan. 

 

Tsex 

Mahsulot xajmi, ming so’m 

Ishlovchilar soni, kishi 

Reja 

haqiqatda 

reja 

Haqiqatda 

№1 –karamel 

2750 

2810 

112 

115 

№2-vaflili 

1675 

1710 

93 

93 

№3-shokoladli 

3870 

3710 

69 

66 

Jami 

8295 

8230 

274 

274 

 

Mehnat unumdorligining o’zgaruvchan, doimiy tarkibi va tuzilmaviy siljishlar 

dinamikasi indekslarini hisoblang va xulosa qiling. 

18. Mahsulotning normativ mehnat sarfi 500 norma-soat, haqiqatdagi mehnat 

sarfi  esa  420  soatni  tashkil  qilgan.  Tashkiliy-texnik  tadbirlarni  joriy  qilish  rejasi 

bo’yicha  normativ  mehnat  sarfini  440  soatga  (normalar  110%  bajarilishini 

rejalashtirganda) kamaytirish ko’zda tutilgan. Ushbu mahsulotni ishlab chiqarishda 

mehnat  unumdorligi  qancha  %  oshishini  va  normalar  bajarilishi  darajasini 

o’zgarishini aniqlang. 

19.  Bir  korxonada  o’rtacha  kunlik  tovar  ishlab  chiqarish  54800  so’m, 

boshqasida  59730  so’m.  O’rnatilgan  mehnat  tartib  qoidalariga  ko’ra  ish  smenasi 

davomiyligi birinchi korxonada 7 s 40 min., ikkinchisida 8 s. 12 min. Agar ikkila 

---

310 

 

korxonada  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlarni  solishtirish  mumkin  bo’lsa 

ularning qaysi birida mehnat unumdorligi yuqori. 

20.  Ishchi  bir  dona  detali  tayyorlash  uchun  10  minut  sarflaydi.  Ish  vaqtidan 

unumli  foydalanish  hisobiga  bir  dona  detal  ketadigan  vaqt  sarfi  8  minutni  tashkil 

etdi.  Agar  tsexda  8  soatlik  ish  rejimi  tashkil  etilgan  bo’lsa,  ishchining  kunlik 

mehnat  unumdorligi  darrajasini  va  mahsulot  birligiga  ketadigan  vaqt  sarfini 

kamayishini aniqlang. 

21.  Korxonaning  hisobot  materiallari  asosida  tovar,  shartli  sof  va  sof 

mahsulotlar  bo’yicha  mehnat  unumdorligining  o’zgarishini  hisoblang,  natijalarni 

taqqoslang, moddiy xarajatlar va amortizatsion ajratmalar qiling.  

 

Ko’rsatkich  

Reja 

Haqiqat 

1. Tovar mahsulot mln.so’m 

43,0 

46,2 

2.Moddiy xarajatlar, amortizatsiya  

ajratmalarsiz mln.so’m. 

 

30,4 

 

34,2 

3. Amortizatsiya ajratmalari mln.so’m. 

2,5 

3,5 

Ishlovchilar soni, kishi 

2860 

2868 

22.Agar mahsulot birligiga normativ daromad 29 so’m, ish haqi-21 so’m, reja 

bo’yicha mahsulot xajmi 100 ming dona, haqiqatda 103,5 ming dona, reja bo’yicha 

ishlovchilar  soni-910,  haqiqatda  –  900  kishi  bo’lsa  mehnat  unumdorligi  rejasini 

bajarilishni normativ sof mahsulot o’lchov bo’yicha aniqlang. 

23.Fabrikada  mehnat  unumdorligini  turli  usullarda  o’lchanganda  uning 

o’sishini  quyidagi  ko’rsatkichlari  aniqlangan:  yalpi  mahsulot  bo’yicha  rejaga 

nisbatan  106%,  tovar  mahsulot  bo’yicha  –105,7%  sotilgan  mahsulot  bo’yicha  –

105,9%,  sof  mahsulot  bo’yicha-103%.  Keltirilgan  ko’rsatkichlar  nisbatini 

hisoblang va ularning farqlanishi sabalarini tushuntiring. 

24.quyidagi  jadval  ko’rsatkichlaridan  foydalanib  birlashmada  unumdorligini 

o’zgarishini aniqlang. 

 

Birlamchi 

firmalar 

Hisobot yilida joriy yilga nisbatan mehnat 

unumdorligini o’zgarishi 

Hisobot yilidagi 

ishlovchilar soni,kishi 

I 

q35 

592 

II 

-8,3 

79 

III 

0,6 

126 

IV 

O’zgarmagan 

30 

   

25.  Quyidagi  jadval  ma’lumotlarni  asoslanib  korxonalar  bo’yicha  mehnat 

unumdorligi o’zgarishini aniqlang. 

 

  Korxona 

lar 

 

Ishlab chiqarish 

o’lchovlari 

Ishlab chiqarish 

hajmi 

Ishlovchi-

lar soni, 

kishi 

Ishlab 

chiqarish 

hajmi 

Ishlovchilar 

soni, kishi 

Joriy davrda 

Hisobot davrida 

A 

Tovar mahsulot-

larning qiymati 

3600 ming.so’m 

300 

4400 

ming.so’m 

360 

---

311 

 

B 

NSO 

900 ming so’m 

150 

1050 ming 

so’m 

150 

V 

Ishlab chiqarish 

hajmining mehnat 

sig’imi 

434 ming soat 

388 

427 ming. 

Forma soat 

393 

G 

Shartli natural 

birlikda 

1645 ming.so’m 

898 

1750 

ming.so’m 

890