«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

 
Qisqacha hulosalar: 
Yarmarka savdosi keng xalq iste‘mol tovarlari va sanoat texnika 
mahsulotlarini qisqa muddatli, vaqti-vaqti bilan qaytarilib turuvchi, oldindan
namunalarini ko‘rib, tanlab olish orqali amalga oshiriladigan hamda oldi-sotdi 
kontraktlari tuzish bilan yakunlanadigan ulgurji savdoning turidir. 
Yarmarka savdosi biz yashab turgan makonda uzoq tarixiy ildizlarga egadir. 
Masalan, Rossiyada bu savdo usuli an‘anaviy savdo usuli bo‘lib kelganliga juda 
ko‘p dalillar mavjud. 1641 yilda Podshox Ivan Fedoroviya farmoni bilan Makarev 
ibodatxonasi (Nijniy Novgorod shaxri yaqinida) devorlari yaqinida birinchi Butun 
Rusiya savdo yarmarkasi tashkil etilgan edi. 
Markaziy Osiyoda avvaldan keng tarqalgan savdo turlaridan hisoblangan, 
ushbu xududda Oktyabr to‘ntarishigacha 450 dan ortiq turli tuman yarmarkalar 
faoliyat ko‘rsatib kelganlar. Ularni shartli ravishla 3 guruhga bo‘lish mumkin 
bo‘lgan. 
Uzoq tarixiy ildizga ega bo‘lgan hozirda unutilgan, Markaziy Osiyo va Rossiya 
xalqlari o‘rtalarida tovarlar ayriboshlashning asosiy kanali bo‘lib xizmat qilgan. 
Irbir va Buxoro yarmarkalari. 
XIX asr oxiri, XX asrining boshida paydo bo‘lgan Qarqara yarmarkasi. Bu
yarmarka g‘arbiy Xitoy va Markaziy Osiyo xalqlari o‘rtalarida tovar ayriboshlash 
uchun xizmat qilgan. 
Oktyabr to‘ntarishidan so‘ng, xo‘jalik tiklanishi va taraqqiyoti bilan bog‘liq, 
shahar bilan qishloq aholilari o‘rtalarida tovar ayriboshlash vositasi vazifasini 
o‘tagan Qizilo‘rda va Suvsamir yarmarkalaridirlar. 
Yarmarka savdosining o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilar: 

Namoysh etilayotgan namunalar bo‘yicha tovarlarni ulgurji sotish; 

Savdoni ma‘lum muddatda takrorlanib turishi; 

Avvaldan savdo o‘tkazish joyi va muddatini kelishib olinishi; 

Ommaviy bir vaqtda sotuvchi va xaridorlarni savdoda qatnashishi. 
Odatda savdoni bir vaqtda va ommaviy o‘tkazilishi yarmarka (ko‘rgazma) 
ta‘sischilari va maxalliy xokimiyat tashkilotlari kelishuviga muvofiq amalga 

---

210 
oshiriladi. Natijada savdo muddati, sharti va tartibi ko‘rsatilgan maxsus hujjat 
imzolanadi, hamda o‘tkaziladigan tadbir mas‘ul shaxslari tayinlanadi. 
Ko‘rgazmali va birja savdosini amalga oshirishda uchta muhim bosqich 
mavjud:
-
Savdolar boshlanishidan oldingi;
-
Tashkiliy;
-
so‘nggi savdolar tugagandan keyingi hulosalar chiqarish bosqichi. 
Yarmarka savdolashuvining quyidagi turlari mavjud: 
1.
Ochiq savdolashuv. Bunda ko‘pincha uncha murakkab bo‘lmagan sanoat 
dastgohlari, jixozlari, tovarlari yuzasidan bo‘lib, odatda barcha qatnashish istagini 
bildirganlar qatnashishlari mumkin. 
2.
Malakaviy saralash sharti bilan o‘tkaziladigan Ochiq savdolashuv bo‘lib, 
bu odatda ikki bosqichda o‘tkaziladi, birinchi bosqichda barcha qatnashchilar 
qatnashib, ikkinchi bosqichga faqat tanlov me‘yoriy shartlariga javob bergan 
qatnashchilargina taklif etiladi va savdo natijalari yarmarka qatnashchilarining 
barchasiga e‘lon qilinadi. 
3.
Yopiq savdolashuv. Bu savdolashuv turiga faqat qatnashchilar maxsus 
taklifnomalar (turli me‘yor, miqyos talablariga javob bera oladigan, noyob tovar 
yuzasidan olib boriladigan savdolashuv bo‘lib, qimmatli yuqori texnik 
ko‘rsatkichlarga ega dastgox, jihozlar ishlab chiqarish, murakkab loyihalarni amalga 
oshirish tajribasiga ega obro‘li firma va kompaniyalar) asosida kiritiladilar. 
4.
Bir marotaba o‘tkaziladigan savdolashuv turi, bunda faqat shu yarmarkada 
yoki faqat ma‘lum tovar yuzasidan bir marotaba savdolashuv xuquqiga 
(litsenziyaga) ega qatnashchilar oralardagi savdolashuv.