«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

Yarmarkalarning huquqiy asoslari. 
Kursimizning 
avvalgi 
mavzularini 
bir 
necha 
marotaba 
ta‘kidlab 
o‘tganimizdek, yarmarkalar mulkchilik shaklining turidan qat‘iy nazar, qaysi 

---

203 
mamlakat xududida tashkil etilsa, o‘sha mamlakat amalidagi qonunlar doirasida 
faoliyat ko‘rsatadi. 
Bizning mamlakatimizda ham mutaqillikning dastlabki yillaridayoq birja va 
yarmarka faoliyatini tartibga soluvchi turli qonun va xukumat qarorlari qabul 
qilingan ulardan ba‘zilarini sanab o‘tishimiz joiz bo‘ladi. Masalan: O‘zbekiston 
Respublikasining ―Birja va Birja faoliyati to‘g‘risida‖gi qonuni, O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2001 yil 27 apreldagi ―Birja va ulgurji savdoning 
yanada takomillashtirish haqida‖ gi, 2001 yil 1 may 198 raqamli ― Birja va ulgurji 
savdo tizimini takomillashtirish haqida‖ gi Farmonlari, O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Maxkamasining 2002 yil 13 noyabrida 391 raqam bilan qabul qilingan 
―Yarmarka faoliyatini tashkil etishni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida‖gi 
qarorlari shular jumlasidandir. 
Jahondagi ko‘pchilik mamalakatlar qonunchiligida Birja va yarmarka savdosini
tartibga solishda ko‘p o‘xshash va to‘la mos tushadigan bandlari mavjud. Masalan, 
O‘zbekiston respublikasi va Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik kodekslari bandlarida
huquqiy va jismoniy shaxsilarga berilgan ta‘riflar to‘la bir-biriga mos tushadi. 
Huquqiy shaxs deb – xo‘jalik tasarrufida mulki bo‘lgan va uni operativ boshqarish 
huquqiga ega, hamda ular natijalari yuzasidan o‘z mulki doirasida javobgarlikni o‘z 
zimmalariga olgan tashkilot tushuniladi. Bunday tashkilotlar o‘z nomidan mulkiy va 
nomoddiy majburiyatlar olishi va ular yuzasidan sud organlarida da‘vogar va 
javobgar bo‘lishlari huquqiga egadirlar. 
Huquqiy shaxsning huquqiy shaxs sifatida o‘z zimmalariga olgan huquq va 
majburiyatilari ta‘sis hujjatlarida o‘z aksini topgan va maqsadlariga mos bo‘lishi 
kerak. Mulkchilik shakllariga muvofiq, bu huquq va majburiyatlar Davlat, Xususiy 
va Munitsipal bo‘lishlari mumkin. 
Bu xolda Davlat va munitsipal huquqiy shaxs mulklari, shu shakl 
korxonalar mulki bo‘lib, ularning xo‘jalik yuritishi ixtiyorida bo‘ladi. 
Faoliyatlari yunalishlari bo‘yicha huquqiy shaxslar tijorat yoki notijorat
huquqiy shaxslar bo‘lishlari mumkin. 
Asosiy maqsadlari foyda olish bo‘lgan yarmarkalar quyidagi tashkiliy-huquqiy 
shakllarda tashkil etilishilari mumukin. 

---

204 

Xo‘jalik sherikchiligi (To‘la sherikchilik, Ishonchga asoslangan 
sherikchilik). 

Xo‘jalik jamiyatlar (Ochiq va Yopiq turdagi aksionerlik jamiyatlari, 
Mas‘ulyati cheklangan yoki qo‘shimcha mas‘ulyatli jamiyatlar); 

Ishlab chiqarish shirkatlari (kooperativlari); 

Biror bir yuqori tashkilotga bo‘yisunuvchi (Davlat, munitsipal) korxonalar.
Bizning mamlakatimizda Mas‘uliyati cheklangan tijorat jamiyatlari ko‘prokq 
rivojlangan mulkchilik shakllari hisoblanandi. 
Notijorat tashkilotlari (matlubot jamiyatlari, ijtimoiy, diniy, insonparvarlik 
tashkilotlari, jamiyatlari, fondlari va boshqalar) asosiy maqsadlari foyda olish 
bo‘lmay, balki yarmarka va ko‘rgazmalar tashkil etishlaridan maqsad nizomlarida 
kayd etilgan vazifalarni amalga oshirishdir. 
Yarmarka va ko‘rgazma markazlari ta‘sis hujjatlarida taxminan quyidagi 
ko‘rinishda bo‘lishi maqsadga muvofiqdir: 
Huquqiy shaxsning nomlanishi (tashkiliy huquqiy shakli ko‘rsatilishi shart), 
joylashgan manzili, asosiy faoliyati turi, boshqarilishi tartibi, boshqaruv 
tashkilotlarini taynlash yoki saylash tartiblari, ular xal qilishlari mumkin bo‘lgan 
masalalar doirasi, korxonani tugatilishi tartibi va boshqalar;