«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

11.3.
 
 Birjalarning asosiy fondlari. 
Birja va birja tizimi korxonalarining moddiy texnika manbalari ularning 
samarali faoliyat ko‘rsatishlari uchun zarur bo‘ladigan asosiy, aylanma fondlari va 
hamda boshqa turdagi mulklaridan iborat bo‘ladi.
Birja va birja tizimi korxonalarining asosiy fondlariga, ularning imoratlari, 
inshootlari, transport, komunikatsiya-kompyuter vositalarini kiritish mumkin. 
Keyingi davrda muvofaqqiyatli faoliyat olib borish uchun asosoiy fondlar tarkibida 
kommunikatsiya-kompyuter vositalarining salmog‘i ortib bormoqda. 
Xo‘jalik aloqalar intensivligi oshgan hozirgi davrda kompyuter-
kommunikatsiya vositalari quyidagi asosiy vazifalarni bajaradilar: 
-
Prognozlash uchun statistika ma‘lumotlarini jamlash; 
-
Birja vedomostlari (Prayce list)ni shakllantirish; 
-
Kotirovka ma‘lumotlari (Birja listingi) ni tayyorlash; 
-
Bitimlarni ro‘yxatga olib-qayd qilish; 
-
Elektron tablodan foydalanish; 
-
Boshqa birjalararo buyurtmalari harakatini ta‘minlash; 

---

187 
-
Auktsion (kim oshdi) savdolarini o‘tkazish; 
-
Brokerlararo bitim shartlarini muvofiqlashtirish; 
-
Turli-tuman erkin mazmundagi axborot-informatsion ma‘lumotlrni tayyorlash 
va xakazo. 
Birjalarning 
ichki 
faoliyatlarini 
amalga 
oshirishda 
brokerlarning 
avtomatlashtirilgan ish joylarini (ruscha talqini – avtomatizirovannoe rabochee 
mesto brokera, qisqacha – ARM) ahamiyati benixoya kattadir. Demak, birja asosiy 
fondlari tarkibida shaxsiy kompyuterlar, har bir shaxsiy kompyuterlarni bir-birlari 
bilan bog‘lovchi aloqa vositalarining nufuzi kattadir. Chunki, zamonaviy birjalar 
elektron savdo tizimi orqali butun sutka davomida, kechayu-kunduz, aniq vaqtda 
amalga oshiriladi. Yer kurrasining qayerida joylashganiligidan qat‘iy nazar savdo 
aloqalarini o‘rnatish imkoniyati faqat kompyuter-kommunikatsiya vositalari 
yordamidagina amalga oshirilishi mumkin. 
Birja va birja tizimi korxonalarining aylanma fondlariga ularning nizomida 
aylanma mablag‘ sifatida foydalnishi ko‘zda tutilgan mablag‘lari (hissalari - 
paylari)ni kiritish mumkin. Bunday korxonalarning aylanma mablag‘lari manbalari 
quyidagilar hisobiga shakllanadi: 
-
Birja savdosi qatnashchilarining a‘zolik badallari (ta‘sis va yillik badallari); 
-
Bir marotaba savdo qilish xuquqini beruvchi-kirish tolovlari;
-
Birja bitimlaridan yig‘iladigan yig‘im tushumlar; 
-
Tovar variantlari (olib ketilmagan tovarlar) savdosidan tushgan tushumlar; 
-
O‘z aylanma mablag‘lari hisobidan berilgan kredit-qarzlaridan tushadigan
foiz tushumlari; 
-
Ixtiyoriy badallar, to‘lovlar va boshqa qonuniy taqiqlanmagan tushumlar. 
Birja va birja tizimi korxonalarining aylanma mablag‘lari qatoriga ular 
tasarruflaridagi tovar zahiralarini ham kiritish mumkin.