|
11.2.
Savdo uylari klassifikatsiyasi.
Amaldagi qonunlari bir-biridan quyidagilar bilan farqqiluvchi savdo uylar
ishlashlari uchun imkoniyat beradi:
- Tashkiliy huquqiy maqomi;
- Faoliyat tasnif, ya‘ni maqsadi;
- Harakat kulami;
- Aloqalari shakli;
- Savdo operatsiyalari tasnifi bilan.
184
Tashkiliy huquqiy makomi bo‘yicha yopiq xildagi aksiyadorlar jamiyatiga
tenglashtirilgan ma‘suliyati cheklangan, o‘rtoqchilikka va ochiq yoki yopiq turdagi
aksiyadorlar jamiyatlar qatoridagi savdo uylarini kiritish mumkin, ularga:
- o‘z hisobidan o‘z hisobiga savdo qiluvchi yirik savdo firmalari;
- axyon-axyonda savdo operatsiyalari bilan birga o‘z hisobi uchun ishlovchi
an‘anaviy vositachi yirik brokerlik firmalari. Ular broker firmalarining aloxida xili
bo‘lib, birjaviy va birjadan tashqaridagi mollar bilan ulgurji, mayda ulgurji va
chakani savdo operatsiyalarini olib boradilar.
- Kuchli birjalarni xosila tashkilotlari-brokerlik idoralar ishtirokida Mutaqil
savdo faoliyati va davlat ro‘yxatidagi tovarlar (Birjada predmeti sifatida ma‘lum
tovar guruhlari savdosi ta‘qiqlashishi tabiiy xoldir) yuzasidan savdolashuvni tashkil
etishlari mumkin. Bunday xil savdo uylari birja ro‘yxatiga kirmagan tovarlar
birjasiga aylanib kolishi mumkin. Bunaka savdo uylari Rossiya tovar xom ashyo
birjasida mijozlar aloqalarini buzmay, brokerlar manfaatlariga sherikchilik
qilmasdan, birja ro‘yxatiga kiritilmagan tovarlarni birjani o‘zidan olib chikish uchun
tashkil etilgan edilar. Masalan Brokerlik savdo uyi, Rossiya birja savdosi uyi.
Savdo uyi nomi bilan nomlangan birjalar ( Kamskiy savdo uyi ―Universal
birjasi‖.
Ilgarigi davlat tashqi iqtisodiy tarkibi negizida tuzilgan tashqi iqtisodiy
firmalar, ko‘pincha qo‘shma korxona shaklida bular edi, Bevosita birja faoliyatiga
ularni odatda aloqalari yo‘q.
Savdo uylarini faoliyatlari harakteri bo‘yicha, ya‘ni maqsadlari bo‘yicha
ikkita toifaga bo‘lish mumkin:
Tor doirada ixtisoslashgan savdo uylari, ular odatda, tor, qisqa ro‘yxatli, kam
sonli, bir xil tovarlar bilan savdo qiladilar, ularni ta‘sischilari birinchi galda, o‘zaro
jahon bozoridagi o‘z raqobatdoshini bartaraf qilish, kuch-e‘tiborni bir joyga tuplab
tashki savdo siyosatini olib borishga intiladilar, tor doirada ixtisoslashtirilgan savdo
uyini ta‘sischisi bor yo‘g‘i bitta yirik tovar ishlab chiqaruvchi bo‘lishi mumkin, u
shu yo‘l bilan o‘zini mol sotish siyosatini faollashtirishiga umid bog‘laydi.
185
Ixtisoslashgan savdo uylari jahon bozoridagi qattiq raqobat, ichki bozordagi
talab to‘lovlarini cheklanganligi va narxlar erkinligi sharoitida texnik murakkab
mahsulotlarni sotish kiyinchiliklariga javob harakati maxsulidir.
Bir xil turdagi mollarni turli xil o‘zgartirishlar va takomillashtirish va yangi
dizayn bilan sotishni kengaytirishga yunaltirilgan - Diversifikatsiya faoliyatli savdo
uylari .
Universal savdo uylari, keng doiradagi tovarlar sotishga xizmat va asosiy
faoliyat turlarini mumkin kadar oshirishga muljallangan bo‘ladilar, ular ko‘prok
ichki bozorda faoliyat ko‘rsatib, boshqa savdo-vositachi tashkilotlar bilan
raqobatlashadilar.
Hozirgi vaqtda universal savdo firmalari o‘z faoliyatida tashqi savdo bilan
cheklanib qolmay, biznesning turli soxalariga kirib bormoqdalar, jumladan ishlab
chiqarishni yangi tarmoqlarini rivojlantirish, qo‘shma korxonalar tuzish, qarz berish
(kredit) soxasi va boshqalarda faoliyat ko‘rsatmoqdalar. Bugun ular quyidagi
funktsiyalarni bajariyaptilar: Savdo bitimlari tuzish, tovarlarni saqlash, egasiga
yetkazish, moliyaviy operatsiyalar, investitsiyalar, qo‘shma korxonalar barpo etish,
yuk tashish, marketing, bozorni tadqiq etish, axborot soxasidagi faoliyati, maslahat-
konsalting, texnik yordam ko‘rsatish va boshqalar.
Faoliyati yo‘nalishlari bo‘yicha universal savdo uylarini uchga bo‘lish
mumkin:
Savdo operatsiyalari (tovar sotish va yetkazib berish, jumladan o‘z
omborlaridan to‘g‘ridan-to‘g‘ri tez yuk tashish, tovarlarni jamlab tashish,
sotilayotgan tovarlar, jixozlar va texnikadan foydalanish bo‘yicha texnik va
maslahat yordami, ularni o‘rnatish, montaj qilish va sinab ko‘rish, savdo
ko‘rgazmalarini tashkil etish va x.k.).
Moliyaviy operatsiyalar (tijorat, kredit, karzlar berish, innovatsiya qilish,
lizing, qo‘shma korxonalar tuzish kafolatlari berish va x.k.).
Axborot xizmati (bozorni tadqiq etish, axborot yig‘ish taxlil etish va berish).
Universal savdo uylari savdo uylarining bir turi bo‘lib, o‘zlari mustaqil
mahsulot ishlab chiqarmaydilar. Ular faqat tovar sotadilar. Unversal savdo uylari
moliya tashkiloti funktsiyasini bajaradi, lekin bu bank emas, axborot bilan ishlasada,
186
lekin axborot agenligi emas, ya‘ni uni savdo faoliyatini moliyaviy axborot
soxasidagi faoliyatlar bilan to‘ldiradilar.
Harakat ko‘lami bo‘yicha savdo uylari mintaqaviy, maxalliy, federal,
umummanfaatli va munitsipial ya‘ni biror boshqarish tashkiloti yoki xudud
tasarrufida.
Savdo shakli bo‘yicha savdo uylari ulgurji, mayda ulgurji va chakana,
komission, muqobil va konsignatsiyaga savdo qiluvchi va boshqalar.
Aloqa shakllari bo‘yicha savdo uyini boshqa xo‘jalik sub‘ektlari bilan
agentlik bitimi, hamkorlik bitimi, hamda oldi sotdi kontraktlari, konsignatsiya
bitimlari ya‘ni kontrakdagi bir taraf boshqa tarafga o‘z nomidan xorijdagi ombori
konsignat tovarlari hisobidan tovar sotadi va aloqani boshqa shakllari bilan
shug‘ullanadilar.
Savdo uylari o‘z faoliyatini biron bir tovar guruhi bilan cheklamay, bir vaqtni
o‘zida xo‘jalik aloqalarini turli shakllaridan foydalanib, o‘zaro hisob-kitob va
samaradorlik bilan bog‘lik butun kompleks bitimlar bilan savdo qiladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
