«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

 
7.2. Fyuchers birja funktsional mexanizmlari
Fyuchers bozor minglab narx baland pasligiga qarab sotuvchi va xaridor 
qatnashchilarini o‘z ichiga oladi. Albatta sotuvga qo‘yilgan hamma tovarlar 
bo‘yicha narx dinamikasini ko‘rsatuvchi obro‘li hujjatlar bo‘ladi. Masala shundaki, 
fyuchers bozorini har bir qatnashchisi o‘z fikrini (narx borasidagi) oltin hisobidagi 
nakd pul bilan ta‘minlaydi. Agar narxlar dinamikasi haqidagi ma‘lumotlarda 
xabarsiz kolgan bozor qatnashchilari o‘yindan chiqishsa (kontraktdagi tovarlarni 

---

114 
sotib yuborishsa), bundan zarur ma‘lumotlarga ega bozor qatnashchilari o‘zlari 
uchun foyda ko‘rish maqsadida foydalanadilar. Fyuchers bozorni o‘zga xos 
xususiyatlaridan biri xejerlash operatsiyalarining mavjudligidir. 
Xejirlash 
bu, 
mavjud 
tovarlar 
bozoridagi 
narx 
(tavakkalchiligi) 
qaltisliklaridagi bahoni tushib ketishini oldini olish maqsadida fyuchers bozordan 
foydalanishga asoslangan harakatni ifodasi deb tushunish mumkin. 
Buning mohiyati shundan iboratki, fyuchers birjada bitilgan bitim ayni shu 
tovar yuzasidan mavjud tovar birjasida bitiladigan bitimning ― debocha - 
boshlanishi‖ yoki o‘rnini bosuvchi bitim deb tushunish ham mumkin; Masalan: 
Savdogar – tijoratchi birjada neft xarid qildi va uni qayta sotish maqsadida payt 
poylab turibdi, mavjud tovarni joriy narxda zudlik bilan yetkazib berish sharti bilan 
sotishni xohlamay, xarid qilingan neft yuzasidan fyuchers kontraktini sotadi. Keyin 
mavjud neft sotilsa, agar mavjud tovar bozorida narx tushsa, fyuchers kontrakt sotib 
olgan tijoratchi shaxs zarar ko‘radi, lekin fyuchers kontrakt sotgan shaxs esa o‘z 
navbatida narxlar tafovuti miqdorida foyda ko‘rishi mumkin. Agar mavjud tovarlar 
bozorida narx ko‘tarilsa, teskari natija vujudga kelishi muqarrar. Fyuchers 
kontraktlar qayta–qayta sotiladi va sotib olinadi, ko‘rinib turibdiki bir bozordagi 
zarar, boshqa bozordagi foyda bilan to‘ldiriladi va shu tariqa narxlarning noqulay 
tebranishi oqibatlari yumshatiladi. 
Xejirlashdan mavjud tovarlar bozoridagi bitilajak bitimlardagi narxlarni 
aniqlash, bir maromda ushlab turish uchun ham foydalaniladi. Masalan xom ashyo
iste‘molchisi Oktyabr oyida kerak bo‘ladigan xom ashyoni oktyabr oyida narx 
kutarilib ketishidan qo‘qib, oldindan oktyabr oyida yetkazib berilishi mo‘ljallangan 
fyuchers kontraktni sotib oladi, … keyin mavjud tovar sotib olayotganda fyuchers 
kontrakti yo‘q qilinadi, agar bazis narx o‘zgarmay qolsa, mo‘ljallangan narx darajasi 
saqlanib qolinadi. 
Bajarilishi texnikasi bo‘yicha ikki xil Xejirlash mavjud; 1. Qisqa Xejirlash-
fyuchers kontraktlarini sotish; 2.Uzun xejirlash – fyuchers kontraktlarni sotib olish. 
Har qanday xejirlash bitimi ikki bo‘g‘indan iboratdir; birinchi bo‘g‘inda 
fyuchers kontrakti bo‘yicha pozitsiya ochiladi, ikkinchi bo‘g‘inda teskari bitim 
bilan shu pozitsiya (ma‘lum tovar yetkazib berish majburiyati) yopiladi. 

---

115 
Klassik xejirlash kontraktlarida xejirlashning birinchi va ikkinchi bo‘g‘in 
pozitsiyalari bitta tovar yuzasidan bo‘lgan, ham miqdor, ham muddat ko‘rsatkichlari 
ham bir xil bo‘lishi ko‘zda tutilar edi. 
Fyuchers narxlarni doimiy tebranib turishi real fakt. Bu tebranishlar bozor 
qatnashchilarining doimiy o‘zgarib turuvchi ma‘lumotlarini taxlili natijasidagi 
nuqtai nazari muhim bo‘lib, fyucher bozorini ushbu axborot oqimidagi sezgirlik 
ko‘rsatkichidir.