Ijtimoiy-iқtisodiy tizimlar va mulkchilik munosabatlari

Ko’rsatkichlar 

1995  1996  1997  1998  1999  2000  2001  2002  2003  2004 

Xususiylashtirilgan 

korxonalar 

soni, 

birlik 

8537  1915  1231  451 

448 

374 

1449  1912  1519  1228 

Xususiylashtirish 

natijasida 

tashkil 

etilgan 

nodavlat 

mulkidagi 

korxonalar soni 

8537  1915  899 

266 

373 

372 

1238  1800  1452  1228 

Akstiyadorlik 

jamiyatlari 

1026  1257  456 

110 

141 

152 

227 

223 

75 

28 

Xususiy 

korxonalar 

6036  420 

260 

103 

156 

103 

827 

1252  981 

1038 

Boshqa shakldagi 

korxonalar 

1475  238 

183 

53 

76 

117 

184 

325 

396 

162 

Xususiylashtirishdan 

tushgan 

mablag`, 

mlrd. so’m 

2,4 

5,3 

4,4 

8,9 

9,1 

14,3  23,2  43,6  56,1  78,4 

 

6-jadval.  O’zbekistonda  davlat  korxonalarini  xususiylashtirishning  asosiy 

ko’rsatkichlari. 

 

Respublikada xususiylashtirishning adresli yo’naltirilganligi uning navbatdagi 

xususiyatidir.  Bu  aholining  barcha  qatlamlariga  mazkur  jarayonda  aniqroq  va 

natijaliroq 

qatnashishi 

imkonini 

beradi. 

Xususiylashtirishning 

adresli 

yo’naltirilganligi  uy-joylarning  o’z  egalariga  imtiyozli  yoki  bepul  berilishida, 

aholining  ko’proq  muhtoj  va  zaif  qatlamlarini  qo’llab-quvvatlashning  turli  xil 

---

 

30 

dasturlari byudjet mablag`lari hisobiga qoplanishida, qishloq aholisi o’z yordamchi 

xo’jaligi uchun chek erlar olishi kabilarda ifodalanadi. 

  O’zbekistonda  xususiylashtirishning  to’lovliligi  uning  navbatdagi  muhim 

xususiyatidir.  Pulni  to’lash  orqali  davlat  tasarrufidagi  korxona  va  ob’ektlarni 

xususiylashtirishda  mulkni  bepul  taqsimlash  bilan  bog`liq  salbiy  holatlar  bartaraf 

etilishi  bilan  birga  qator  muammolarni  hal  qilish  imkoniyati  yaratiladi.  Bulardan 

asosiysi  avvalo  tadbirkorlikni,  xususiylashtirilgan  korxonalarni  davlat  tomonidan 

qo’llab-quvvatlashning 

moliyaviy 

manbalari 

paydo 

bo’ladi, 

bozor 

infrastrukturasini  barpo  etish  uchun  resurslar  vujudga  keladi  va  aholini  ijtimoiy 

muhofazalash dasturini ro’yobga chiqarish uchun mablag`lar jamlanadi. 

  Davlat  mol-mulkini  yangi  mulkdorlarga  sotish  yo’li  orqali  ularning 

mulkchilikning  boshqa  shakllariga  aylantirilishi  bilan  birga  xususiylashtirishdan 

olinadigan  mablag`lar  shu  korxonaning  o’zini  qo’llab-quvvatlashga,  yangi 

raqobatlashuvchi korxonalar barpo etishga ham sarflanadi. 

  Navbatdagi  muhim  xususiyat  –  respublikada  mulkni  davlat  tasarrufidan 

chiqarish  chog`ida  aholi  uchun  kuchli  ijtimoiy  kafolatlar  yaratildi  va  ta’minlandi. 

Ijtimoiy  kafolatlar  bir  butun  imtiyozlar  tizimi  orqali  yaratildi.  Bular 

xususiylashtirilayotgan  korxona  mehnat  jamoasiga  akstiyalarni  imtiyozli  shartlar 

bilan  sotish,  yangi  mulkdorga  eskirgan  asosiy  fondlar  hamda  ijtimoiy 

infrastruktura  ob’ektlarini  bepul  topshirish,  davlat  korxonalarining  mol-mulki, 

fermalar,  bog`lar  va  shu  kabilarni  imtiyozli  shartlar  asosida  xususiylashtirish, 

hamda soliq to’lashda ayrim imtiyozlar berish kabilardir. 

  Respublikada  davlat  mulkini  xususiylashtirishning  o’ziga  xos  boshqa 

jihatlari  Prezidentimiz  I.A.Karimov  tomonidan  bayon  qilingan  iqtisodiy 

islohotlarni  amalga  oshirishning  asosiy  qoidalaridan  kelib  chiqadi.  Bular 

quyidagilar: 

a)  davlat  mulkini  xususiylashtirish  respublikada  amalga  oshirilayotgan 

islohotlarning ichki mantiqiga bo’ysindiriladi va ularning asosini tashkil qiladi; 

b) mulkni xususiylashtirish jarayoni davlat tomonidan boshqariladi; 

---

 

31 

v)  xususiylashtirishni  huquqiy-me’yoriy  jihatdan  ta’minlashda  qonunlarga 

rioya etiladi. 

Respublikamizda  xususiylashtirish  bo’yicha  qo’yilgan  vazifa,  davlat  sektori 

bozor sharoitida ham sezilarli rol o’ynashi inkor qilmaydi. Chunki iqtisodiyotning 

davlat  korxonalari    saqlanib  qolishi  kerak  bo’lgan  sohalar  ham  mavjud.  Bunday 

korxonalar  uchun  ularning  bozor  sharoitlariga  tarkiban  moslashuviga  imkon 

beradigan xo’jalik yuritish mexanizmini ishlab chiqish talab qilinadi. 

---

 

32