Ijtimoiy-iқtisodiy tizimlar va mulkchilik munosabatlari

to’lovlarning optimallashtirilishi 

Ruxsat berish bilan bog`liq 

jarayonlar turlari 

To’lov miqdori 

To’lov 

miqdorining 

qisqarishi, 

foizda 

Avval amalda 

bo’lgan 

Yangi kiritilgan 

eng kam 

ish haqi 

miqdori 

bo’yicha 

so’mda*  eng kam 

ish haqi 

miqdori 

bo’yicha 

so’mda* 

Tadbirkorlik sub’ektlarini 

davlat ro’yxatidan o’tkazish 

5 

140200 

2 

56080 

- 60 

Bankda hisob raqamini ochish 

1 

28040 

0,5 

14020 

- 50 

Arxitektura-rejalashtirish 

topshiriqlarini ishlab chiqish 

40 

1120000 

10 

280400 

- 75 

Er uchastkasini 

rasmiylashtirish  

- 

130000 

- 

58000 

- 56 

Ekologik ekspertiza  

25 

701400 

1 

28040 

- 96 

Loyiha-smeta hujjatlarini  

ekspertiza qilish 

10 

280400 

3 

84120 

- 70 

Qurilish davomida nazorat-ijro 

s’emkalari o’tkazish 

5 

140200 

3 

84120 

- 40 

Normativlar loyihalarining 

ekologik ekspertizasini 

o’tkazish 

75 

2103000 

1 

28040 

- 98,7 

Gigienik sertifikatlar olish 

10 

280 400 

3 

84 120 

- 70 

Jami to’lovlar qiymati 

(listenziya va 

ruxsatnomalarsiz) 

- 

5037660 

- 

830960 

- 83,5 

*  Izoh:  eng  kam  ish  haqi  miqdori  to’lovlarni  qisqartirishga  oid  me’yoriy  hujjatlar  qabul  qilingan  davrga 

tatbiqan olingan.  

 

Jadvaldan  ko’rinadiki,  tadbirkorlik  faoliyatini  tashkil  etishda  ruxsat  berish 

jarayonlarini  qisqartirish  va  to’lovlarni  optimallashtirish  tadbirlari  sezilarli 

darajada  amalga  oshirilgan.  Masalan,  normativlar  loyihalarining  ekologik 

ekspertizasini  o’tkazish  bo’yicha  to’lov  miqdori  75  marta,  ekologik  ekspertiza 

qiymati  25  marta kamaytirilgan.  Buning natijasida har bitta tadbirkorlik  sub’ekti 

uchun  o’z  faoliyatini  tashkil  etishda  o’rtacha  4207  ming  so’m  miqdorgacha 

mablag`larni tejash imkoniyati paydo bo’lgan.  

2009  yil  davomida  inventarizastiya  natijasida  aniqlangan  qariyb  2  mingta 

bo’sh  bino  kichik  tadbirkorlik  sub’ektlariga  ijaraga  berildi.  Bunda  binolarni 

ijaraga berish tariflari tadbirkorlik sub’ektlarining qaerda joylashgani va ularning 

faoliyat  turiga  qarab  3  barobardan  10  barobarga  qadar  kamaytirildi.  Shuningdek, 

o’tgan  davr  mobaynida  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik  sub’ektlari  uchun 

quyidagi imtiyoz va qulayliklar yaratildi: 

-  mahsulotlarning  gigienik  sertifikatini  amal  qilish  muddati  ilgarigi  3  yildan 

endilikda cheklanmagan muddatga o’tkazildi; 

- fitosanitariya xulosalarini berish muddatlari qisqartirildi; 

-  elektr  va  issiqlik  tarmoqlariga  ulanish  uchun  texnik  shartlarni  bajarish 

muddatlari 1 oydan 3 kungacha qisqartirildi; 

---

 

37 

-  binolarni  turar  joydan  noturar  joy  toifasiga  o’tkazish  jarayoni 

soddalashtirildi; 

- davlat mulkidagi bo’sh binolar ijara haqlari 10 va undan ko’p barobargacha 

tushirilishi  natijasida  ularning  81  foizi  (aniqlangan  3650  tadan  2939  tasi) 

tadbirkorlik sub’ektlariga ijaraga berildi; 

-  tashqi  reklamani  joylashtirish  tariflari  o’rtacha  20  dan  30  foizgacha 

pasaytirildi  hamda  ayrim  hududlarning  qishloq  joylarida  haq  olish  bekor  qilindi. 

Buning  natijasida  tashqi  reklama  beruvchi  tadbirkorlarning  ulushi  34  foizgacha 

oshdi; 

-  tashqi  reklamani  joylashtirish  qiymati  Toshkent,  Farg`ona,  Jizzax, 

Namangan  va  Navoiy  viloyatlarining  qishloq  joylari  uchun  50  foizgacha 

pasaytirildi; 

-  elektr  energiyasini  oldi-sotti  shartnomasida  belgilangan  hajmga  nisbatan 

kam  sarflanishi  uchun  jarimalar  bekor  qilindi  va  ortiqcha  sarflash  bo’yicha 

jarimalar 50 foizga qisqartirildi. 

Prezidentimiz o’z ma’ruzasida bugungi kunda kichik biznes va tadbirkorlikni 

kengaytirish  uchun  biznesning  yangi  tashkiliy-huquqiy  shakli  sifatida  oilaviy 

biznesni  qonuniy  belgilab  qo’yishga  alohida  e’tibor  qaratdi.  Mamlakatimizda 

biznesni  tashkil  qilishning  ushbu  shakli  biznesni  yuritishda  yuzaga  kelgan  milliy 

an’analarimizga, xo’jalik yuritish faoliyatining mavjud holatiga to’la mos kelishi, 

bunday biznesni tashkil qilishning qonunchilik bazasi yaratilsa, oilaviy biznesning 

huquqiy  kafolatlarini  kuchaytirish,  iqtisodiyotning  turli  sohalarida  uning  jadal  va 

keng  rivojlanishi  va  yangi  ish  o’rinlarining  ochilishiga  sharoit  tug`ilishini 

ta’kidladi.  

Shu  o’rinda  ta’kidlash  lozimki,  biznesni  tashkil  etish  turlicha,  masalan, 

yakka, xususiy, kooperativ (hamkorlikdagi) tadbirkorlik, sherikchilik, mas’uliyati 

cheklangan  jamiyat,  akstiyadorlik  jamiyatlari,  yirik  xo’jalik  birlashmalari, 

uyushmalari  va  boshqa  shu  kabi  tashkiliy-huquqiy  shakllarda  amalga  oshirilishi 

mumkin.  Bunda  ko’plab  omillar,  shart-sharoitlar  bilan  bir  qatorda  muayyan 

tashkiliy-huquqiy  shaklning  biznes  tashabbuskorlari  iqtisodiy  manfaatlarini 

naqadar to’la va samarali ro’yobga chiqara olishi darajasi inobatga olinadi. Shunga 

ko’ra,  ham  nazariy,  ham  amaliy  jihatdan  biznesda  eng  mustahkam  tashkiliy-

huquqiy  shakllardan  biri  –  oilaviy  biznes  hisoblanadi.  Chunki,  oila  –  bu 

qondoshlik aloqalari orqali mustahkam bog`langan kishilar guruhidir. Oila a’zolari 

o’rtasida  biznes  uchun  zarur  bo’lgan  eng  muhim  belgi  va  tamoyillar  yaqqol 

mavjud:  o’zaro  ishonch,  bir-birlarining  aqliy  va  jismoniy  salohiyat  va 

imkoniyatlarini bilish, o’zaro hurmat, samarali mehnat taqsimotini amalga oshirish 

imkoniyatlari,  qat’iy  mas’uliyat  va  javobgarlik  va  h.k.  Bu  esa  oilaviy  biznesni 

shaklining iqtisodiy jihatdan samarali va istiqbolli ekanligini namoyon etadi. 

Darhaqiqat,  mamlakatimizda  olib  borilayotgan  ijtimoiy-iqtisodiy  islohotlar, 

Prezidentimiz  ta’biri bilan  aytganda,  odamlarning  “hayot  falsafasini”  o’zgartirdi. 

Vujudga  kelgan  erkinlik,  har  bir  kishiga  o’z  mehnatini  sarflash  sohasi  va 

shakllarini  mustaqil  belgilash  imkoniyatining  berilishi  natijasida  uzoq  yillar 

davomida  boqimandachilik  kayfiyatida  yurgan  aholi  orasidan  ishbilarmon, 

tadbirkor,  mohir  xo’jalik  egalari,  hunarmandlar,  kasanachilar,  ish  yurituvchilar 

---

 

38 

ajralib chiqdi. Endilikda ular faqat davlatdan ish joyi va ish haqi kutib qolmasdan, 

balki  o’zlari  ham  xususiy  tadbirkorlik  bilan  shug`ullanib,  yangi  ish  o’rinlarini 

yaratishga  harakat  qilmoqdalar.  Bu  natijalarni  mamlakatimizdagi  aholi 

daromadlari tarkibining o’zgarishi orqali ham kuzatish mumkin. 1990 yilda aholi 

daromadlari  tarkibida  ish  haqi  va  unga  tenglashtirilgan  to’lovlar  69,8  foizni, 

qishloq  xo’jaligi  mahsulotlarini  sotishdan  olinadigan  daromad  7,6  foizni, 

tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromad 3 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2009 yilda 

bu  daromadlarning ulushi tegishli  ravishda  quyidagicha o’zgardi: 29,7  foiz,  27,0 

foiz, 28,1 foiz. Bundan ko’rinadiki, tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromad 

ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar darajasi bilan deyarli baravarlashgan.  

Demak, mustaqillik yillari davomida oilalar moddiy asoslarining rivojlanishi, 

ular  moliyaviy  imkoniyatlarining  kengaygani,  yashash  sharoitlari  (elektr 

energiyasi,  gaz,  ichimlik  suvi,  oqova  suv  tizimi  bilan  ta’minlanganlik 

darajasi)ning yaxshilanishi kabi omillar endilikda biznesni oila a’zolari doirasida 

tashkil etish uchun qulay zamin yaratdi.  

Kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlikning  aholi  bandligi  darajasini 

oshirishdagi  roli  ham  ahamiyatli  hisoblanadi.  Haqiqatan  ham,  tadbirkor  o’z 

mablag`larini ishlab chiqarish sohasiga kiritar ekan, ayni paytda o’z daromadlarini 

oshirish  bilan  birga  jamiyat  boshqa  a’zolarining  ham  ish  hamda  daromad  bilan 

ta’minlanishiga moddiy negiz yaratadi. Mamlakatimizda bu boradagi faoliyat ham 

kengayib  bormoqda:  2000-2008  yillar  davomida  kichik  biznes  va  xususiy 

tadbirkorlik sohasida band bo’lganlar soni 3,3 marta oshdi. 2010 yilning 1 yanvar 

holatiga kichik biznes va xususiy tadbirkorlikda band bo’lganlar soni 8402,3 ming 

kishini, shu jumladan, yakka tadbirkorlar 6446,2 ming kishini, kichik korxona va 

mikrofirmadagi bandlar soni 1956,1 ming kishini tashkil etdi. Ushbu soha vakillari 

tomonidan  2002  yilda  369,3  mingta,  2005  yilda  434,2  mingta,  2006  yilda  290 

mingta, 2009 yilda 390 mingdan ortiq yangi ish o’rinlari yaratildi. 

Ma’ruzada jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davrida mamlakatimiz moliya-

bank tizimi o’zining barqaror va ishonchli ekanini isbotlaganligi, shu bilan  birga, 

bu  tizimning  yanada  mustahkamlanishi  xususiy  banklar  va  xususiy  mulkka 

asoslangan  lizing,  sug`urta  kompaniyalari,  kredit  uyushmalari,  mikromoliyaviy 

tashkilotlar  kabi  moliyaviy  institutlarni  tashkil  etishning  qonunchilik  asoslarini 

shakllantirish  hisobidan  bank-moliya  sohasiga  xususiy  kapitalni  jalb  qilish  bilan 

ham bog`liqligi, bu esa bank va boshqa moliyaviy xizmatlar bozorida raqobatning 

kengayishi hamda mijozlarga xizmat ko’rsatish sifatining oshishiga imkon beradi 

va 

eng 

yuksak  xalqaro  standartlar 

talabiga 

mos 

zamonaviy 

bozor 

infratuzilmasining rivojlanishi uchun sharoit yaratadi, deb ta’kidlab o’tildi.  

Hozirgi  vaqtda  respublikamiz  bank  tizimining  umumiy  joriy  likvidligi  1,5 

milliard dollardan ortiq bo’lib, bu tashqi nodavlat qarzlar bo’yicha to’lanishi kerak 

bo’lgan  to’lovlar  hajmidan  10  barobar  ko’pdir.  Bu  esa  bizda  likvidlik,  ya’ni 

to’lovlarga  qodirlik  darajasi  bo’yicha  muammo  yo’q,  deb  aytish  uchun  asos 

bo’ladi. 

Keyingi  yillarda  bank  tizimini  yanada  takomillashtirish,  tijorat  banklarining 

kapitallashuv 

darajasini  oshirish,  barqarorligini  ta’minlash,  investistiya 

jarayonlarida  ishtirokini  kengaytirish,  ularning  erkinligini  mustahkamlashga 

---

 

39 

alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu borada ko’rilgan chora-tadbirlar natijasida bank 

aktivlari  12  trln.  65  mlrd.  so’mni,  tijorat  banklarining  jami  kapitali  2  trln.  104 

mlrd.  so’mni  tashkil  etdi.  Fuqarolarning  bank  tizimiga  bo’lgan  ishonchi  tobora 

oshib  borayotgani,  aholining  banklardagi  omonatlarining  davlat  tomonidan 

kafolatlangani,  eng  muhimi,  fuqarolarning  banklardan  omonatlarini  o’z  vaqtida 

olayotgani,  kredit  tashkilotlari  tomonidan  aholiga  400  dan  ortiq  qulay  omonatlar 

turlarining taklif etilishi 2010 yilning 1 yanvar holatiga omonatlar miqdorining 2 

trln. 750 mlrd. so’mga etishiga zamin yaratdi (8­rasm).