Ijtimoiy iqtisodiyot

 
 
 

---

 
98 
XULOSA  
1.  Bozor  iqtisodiyoti  taqsimlash  munosabatlari  sohasidagi  sodir bo‘layotgan 
jarayonlarni  nazariy  jihatdan  qayta  tushunishni  talab  qiladi.  Bu  eng  avvalo,  ―aholi 
daromadlari‖  tushunchasining  ta‘rifi,  uning  tabaqalanishiga  va  yuzaga  kelgan  aholi 
tabaqalanishiga,  aholining  turmush  darajasidagi  o‘zgarishlarning  yo‘nalishlarini 
kuzatib  borishga,  aynan  bir  xil  davlat  daromadlar  siyosatini  o‘tkazish  asosida 
daromadlarning  yuzaga  kelishi  va  o‘sishi  masalalarini  ko‘rib  chiqishni  taqozo 
etadi.  
2.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  aholi  daromadlari  tarkibida  qator 
o‘zgarishlar  sodir bo‘ldi: 
–  birinchidan,  daromadlar  shakllari  o‘zgardi,  ya‘ni  an‘anaviylariga  (ish 
haqi,  pensiya,  nafaqa,  stipendiya)  tadbirkorlik  faoliyatidan,  mulkdan,  ko‘chmas 
mulkdan,  qimmatli  qog‘ozlardan,  chet  el  valyutasidan  keladigan  daromadlar 
qo‘shildi; 
–  ikkinchidan,  daromadlarning  miqdor  va  sifat  tarkibiy  qismlari  o‘zgardi, 
haqiqiy  egalik  qilinayotgan  daromadlar,  to‘planish  va  ajralish  koeffisiyenti, 
daromad  tanqisligi,  tirikchilik  minimumi,  qashshoqlik  darajasi,  aholi  pul 
daromadlarining  xarid qobiliyati  kabi xususiyatlar  paydo bo‘ldi.  
–  uchinchidan, 
daromadlardan 
foydalanishning 
yangi 
yo‘nalishlari 
qo‘shildi:  majburiy  to‘lovlar  va  badallar,  chet  el  valyutasini,  qimmatli  qog‘ozlarni, 
shaxsiy mulkni  sotib olishga xarajatlar,  tijorat  banklariga  qo‘yilmalar.   
3.  Innovsion  rivojlanish  sharoitida  O‘zbekiston  aholisining  daromadlari 
darajasini  oshirish  bo‘yicha  olib  borilgan  izlanishlar  natijasida  quyidagi  asosiy 
xulosalarga  kelindi: 
–  aholining  daromadlar  darajasi  zaruriy  moddiy  va  nomoddiy  ne‘matlar  va 
xizmatlar  bilan  ta‘minlanganlik,  ularni  iste‘mol qilish  darajasi  tushuniladi; 
–  aholining  turmush  darajasini  belgilovchi  omil  aholi  daromadlari 
hisoblanadi.  Mamlakat  aholisi  daromadlari  nominal,  real  va  real  foydalaniladigan 
pirovard daromadlari  shakllanishining  sxemalari  ishlab chiqilgan; 

---

 
99 
–  jahon  amaliyoti  ko‘rsatishicha,  natural  shakldagi  daromadlar  rejali 
iqtisodiy  tizimga  xos  bo‘lsa,  pul  shaklidagi  daromadlar  bozor  tizimini  tavsiflaydi. 
Natural  daromadlarning  mavjudligi  bozor  munosabatlarining  rivojlanmaganligini 
ko‘rsatadi;  
–  daromadlarning  turkumlanish  xususiyatlarini  aniqlashda  milliy  iqtisodiyot 
tarmoqlari  bo‘yicha  ish  haqining  turlicha  darajada  ekanligiga  e‘tibor  berish  kerak. 
Olib  borilgan  tahlillar  iqtisodiy  islohotlar  jarayoni  va  sur‘ati  turli  tarmoqlarda  har 
xil  kechganligi  tufayli  ish haqi miqdorining  farqlanishiga  olib keldi;   
–  ishda  olib  borilgan  tahlillar  respublikada  aholining  pullik  daromadlarining 
ulushi  ortayotganligi,  aksincha  natural  ko‘rinishdagi  daromadlar  ulushining 
kamayotganligini  ko‘rsatdi; 
–  respublika  aholisining  pul  xarajatlari  tarkibini  tahlil  qilish  iste‘molga  va 
majburiy  to‘lovlarning  xarajatlarning  kamayganligini,  banklarga  qo‘yilgan  pullar 
ulushining  ortganligini  ko‘rsatdi; 
–  respublikadagi  mintaqalar  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish  darajasiga  ko‘ra 
bir-biridan  farqlangani  tufayli  aholi  daromadlari  darajasi  ham  unga  mos  ravishda 
turlicha  bo‘lgan; 
–  O‘zbekistonda  aholi  daromadlarining  farqlanishiga  ikkita  omil  ta‘sir 
ko‘rsatishi,  birinchidan,  milliy  iqtisodiyotda  agrar  sohaning  muhim  rol  o‘ynashi, 
ikkinchidan,  aholi  tarkibida  ko‘p bolali oilalarning  mavjudligi  aniqlandi. 
Dissertatsiya  ishida  yuqoridagi  xulosalardan  kelib  chiqib,  quyidagi