Ijtimoiy iqtisodiyot

I-BOB bo‘yicha xulosa  
 
1.  Bozor  iqtisodiyoti  taqsimlash  munosabatlari  sohasidagi  sodir bo‘layotgan 
jarayonlarni  nazariy  jihatdan  qayta  tushunishni  talab  qiladi.  Bu  eng  avvalo,  ―aholi 
daromadlari‖  tushunchasining  ta‘rifi,  uning  tabaqalanishiga  va  yuzaga  kelgan  aholi 
tabaqalanishiga,  aholining  turmush  darajasidagi  o‘zgarishlarning  yo‘nalishlarini 
kuzatib  borishga,  aynan  bir  xil  davlat  daromadlar  siyosatini  o‘tkazish  asosida 

---

 
50 
daromadlarning  yuzaga  kelishi  va  o‘sishi  masalalarini  ko‘rib  chiqishni  taqozo 
etadi.  
2.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  aholi  daromadlari  tarkibida  qator 
o‘zgarishlar  sodir bo‘ldi: 
–  birinchidan,  daromadlar  shakllari  o‘zgardi,  ya‘ni  an‘anaviylariga  (ish 
haqi,  pensiya,  nafaqa,  stipendiya)  tadbirkorlik  faoliyatidan,  mulkdan,  ko‘chmas 
mulkdan,  qimmatli  qog‘ozlardan,  chet  el  valyutasidan  keladigan  daromadlar 
qo‘shildi; 
–  ikkinchidan,  daromadlarning  miqdor  va  sifat  tarkibiy  qismlari  o‘zgardi, 
haqiqiy  egalik  qilinayotgan  daromadlar,  to‘planish  va  ajralish  koeffisiyenti, 
daromad  tanqisligi,  tirikchilik  minimumi,  qashshoqlik  darajasi,  aholi  pul 
daromadlarining  xarid qobiliyati  kabi xususiyatlar  paydo bo‘ldi.  
–  uchinchidan, 
daromadlardan 
foydalanishning 
yangi 
yo‘nalishlari 
qo‘shildi:  majburiy  to‘lovlar  va  badallar,  chet  el  valyutasini,  qimmatli  qog‘ozlarni, 
shaxsiy mulkni  sotib olishga xarajatlar,  tijorat  banklariga  qo‘yilmalar.   
3.  Tadbirkorlik  daromadi  tadbirkorlik  qobiliyati  va  uddaburonligiga  bog‘liq. 
Bu  daromad  tadbirkor  tomonidan  quyidagi  vazifalar  bajarilganligi  uchun  uning 
mukofotidir:  sarmoya,  mehnat  va  tabiiy  boyliklarning  tovarlar  va  xizmatlar  ishlab 
chiqarishning  bir  butun  jarayoniga  birlashtirilishi;  u  tomondan  firmaning 
boshqarilishi 
bo‘yicha 
qarorlar 
qabul 
qilinishi; 
yangi 
mahsulotlar, 
texnologiyalarning  kiritilishi;  qo‘yilgan boyliklarga  tegishli  xavf. 
4.  Davlatning  ijtimoiy  ko‗rsatkichlari  bilan  bir  qatorda  uning  sifat  xususiyatlarini 
ifodalashning  miqdoriy  indikatorlari  ham  mavjud  bo‗lib,    ularga  turli  indeks  va 
standartlar  kiradi.  Miqdoriy  ijtimoiy  ko‗rsatkichlar  nafaqat  qiyosiy  ahamiyatga  ega 
va  ijtimoiy  siyosat  me‘yorlari  vazifasini  bajaradi,  balki  sifatning  rivojlanish 
yo‗nalishlari  hamda tarkib darajalarini  belgilovchi  omillar  ham hisoblanadi. 

---

 
51