Ijtimoiy iqtisodiyot

Xususiy  aksiyalarni  sotib  olish  usuli.  Agar  to‘lovlarning  zarur  miqdorini 
belgilash  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  tahlil  natijalariga  ko‘ra  korxonada  taqsimlanmagan 
foyda  qolsa,  unda  bo‘sh  mablag‘larni  o‘z  iqtisodiy  ko‘rsatkichlarini  oshirish 
maqsadida  qandaydir  loyihaga  investirlash  imkoniyati  bo‘lmagan  vaziyat  yuzaga 
keladi.  Bu  holda,  agar  aksiyalarning  bozordagi  narxi  ancha  past  bo‘lsa,  xususiy 
aksiyalarni  sotib  olish  tashkil  qilinadi  va  bu  bilan  dividend  to‘lanuvchi  qimmatli 
qog‘ozlar  miqdori  qisqaradi,  va  shunday  ekan,  bitta  aksiyaga  to‘lovlar  miqdori 

---

 
34 
oshadi.  Bundan  keyin  bu  qimmatli  qog‘ozlar  xarid  narxidan  ortiq  bo‘lgan  narx 
bo‘yicha tag‘in sotilishi  mumkin. 
Aksiyalarni  taqsimlash  va  birlashtirish  usuli.  Taqsimlash  –  bu  aksiyaga 
foydaning  hisob  qiymatini  maydalash  bo‘lib,  u  aksiyaning  kurs  narxi  o‘zgarishiga 
jiddiy  ta‘sir  ko‘rsatishi  mumkin.  Taqsimlash  operasiyalarini  amalga  oshirish 
tajribasi  shuni  ko‘rsatdiki,  yangi  aksiyaning  narxi  haqiqatan  necha  marta  bo‘lish 
bajarilgan  bo‘lsa,  to‘ppa-to‘g‘ri  shuncha  marta  kamaymaydi.  Ularning  narxi, 
ehtimol  yangi  aksiyalar  likvidliligining  oshishi  hisobiga  birmuncha  oshadi. 
Birlashtirish  samarasi  qiyinroq  bashorat  qilinadi.  Aksiyaning  kurs  qiymati  qaysi 
tomonga o‘zgarishini  darrov aytish mumkin  emas.  
Doimiy  to’lovlar  va  ekstradividendlar usuli. Bu usulda aksioner har qanday 
holatda  u  unga  ma‘lum  minimumni  olishini  biladi.  Shu  bilan  birga,  agar  AJda 
qo‘shimcha  to‘lovlar  imkoniyati  bo‘lsa,  unda  u albatta amalga oshadi. Bu usulning 
o‘ziga  xosligi  shuki,  AJ  rahbariyati  tomonidan  ―ekstrato‘lovlar‖  uchun  tanlangan 
payt ma‘lum  darajada aksionerlar  uchun kutilmagan  bo‘lishi kerak.  
Shunday  qilib,  dividend  siyosatini  ishlab  chiqishda  AJ  moliyaviy  ahvoli  va 
rivojlanish  istiqbollariga  bog‘liq  ravishda  barcha  ishtirokchilarning  manfaatlarini 
hisobga  olib,  dividend  to‘lovlarining  har  xil  variantlaridan  mohirona  foydalanish 
maqsadga muvofiqdir.  
Hozirgi  zamon  nazariyasi  va  amaliyoti  dividend  siyosati  ko‘rsatkichlarini 
hisoblash 
sohasidagi 
ham 
sodda,  ham  samarali  amaliy  formulalarning 
ko‘pchiligiga  ega.  Ulardan  ba‘zilari  olingan  manbalarga  dalillar  bilan  quyida 
ko‘rsatilgan. 
Bitta 
aksiya 
foydaliligi 
korxona 
o‘z-o‘zini  moliyalash  tartibida 
ishlayotganda  hisoblaniladi  va u quyidagi  formula  orqali topiladi: 
OA
tax
P
EPS
/
)
1
(
)
(
,        (1.4); 
Bu yerda:  P – soliqqa tortishga qadar foyda; 
tax – foydadan soliqqa va boshqalarga ajratmalar  darajasi;   
OA – oddiy aksiyalar miqdori. 

---

 
35 
Agar  korxona  o‘z  faoliyatida  zayom  mablag‘laridan  foydalansa,  unda  hisob 
formulasi  bir muncha murakkablashadi: 
ОА
ПК
r
tax
P
EPS
n
/
]
)
1
(
[
)
(
,      (1.5); 
Bu  yerda:  t  –  jalb  qilingan  mablag‘lar  xizmat  ko‘rsatishi  bilan  bog‘liq 
moliyaviy  xarajatlarning  daraja foizi; 
PK – jalb qilingan  mablag‘larning  o‘rtacha qiymati. 
Agar aksiya kursini aniqlash kerak bo‘lsa, unda u soddaroq chizma bo‘yicha 
aniqlanishi  mumkin: 
Aksiya kursi (K) = (Bitta aksiyaga dividend/Ssuda foizi me’yori)*100 
Agar  bitta  aksiyaga  daromadni  aniqlash  talab  qilinsa,  u  holda  quyidagicha 
aniqlanadi: