3.Asosiy fondlarning eskirishi va amortizatsiyas.
A'naviy eskirish - asosiy fondlarning qadrsizlanishi
yoki texnik jihatdan muddatidan avval ish
qobiliyatini yo'qotilishidir. U ikki shaklda yuzaga
keladi: birinchi shaklda asosiy fondlar ularning
ishlab chiqarish qiymatlari pasayishi natijasida
qadrsizlansa, ikkinchi shaklda asosiy fondlarning
qadrsizlanishi yangi, fan-texnika taraqqiyoti ta'siri
ostida, yanada samaraliroq fondlarning paydo
bo'lishi natijasida ro'y beradi. Asosiy fondlar
ma'naviy eskirishining yuqorida keltirilgan
shakllarini quyidagi tarzda aniqlash mumkin: P - V
IM = x 100; x100 P P - P IM = P — 2. P bu yerda: P -
asosiy fondlarning to'liq boshlang'ich qiymati; V-
asosiy fondlarning tiklanish qiymati; Pn - yangi
texnikaning unumdorligi. Asosiy fondlarni qayta
ishlab chiqarish, ya'ni jismoniy va ma'naviy jihatdan
eskirgan asosiy fondlarning o'rnini iqtisodiy
to'ldirish uchun korxona bu vositalar qiymatidan
amortizatsiya ajratmalarni ayirib tashlaydi hamda
bu ajratmalar keyinchalik xarajatlar sifatida
mahsulot tannarxiga kiritiladi. Amortizatsiya
ajratmalari quyidagi formula asosida aniqlanuvchi
amortizatsiya normalari (Na) asosida amalga
oishiriladi: N = - x 100 a p bu yerda: A -
amortizatsiya ajratmalari; P - asosiy fondlarning
to'liq boshlang'ich qiymati. Yillik amortizatsiya
ajratmalari (AO) miqdori quyidagi formula asosida
aniqlanadi: P + R + M - O A = T bu yerda: Rk - asosiy
fondlar xizmat qilgan muddat davomida kapital ta'
mirlashga sarflangan xarajatlar; M - uskuna,
mashina va qurilmalarni, ular xizmat qilgan davr
mobaynida modernizatsiya qilishga sarflangan
xarajatlar; O - asosiy fondlarning qoldiq
(likvidatsion) qiymati; T - asosiy fondlarning xizmat
qilish muddati, yil. Amalda amortizatsiya mablag'lari
asosiy fondlarni to'liq qayta tiklash (renovatsiya),
kapital ta'mirlash va uskunalarni modernizatsiya
qilish uchun alohida ravishda yo'naltiriladi. Bundan
kelib chiqqan holda amortizatsiya normasi ikki
qismdan - fondlarni renovatsiya qilish (Nv) hamda
kapital ta'mirlash va modernizatsiya qilish (Nr)
uchun ajratiluvchi mablag'dan iborat bo'ladi.
Birinchi holda amortizatsiya normasi quyidagi
formula: P - O N = x 100; v tp ikkinchi holda esa: л,
— + м Nr = — r TP asosida aniqlanadi. Ishlab
chiqarish jarayonida asosiy fondlar astasekinlik bilan
eskirishi sababli, ularning ish qobiliyatini ta'mirlash
orqali tiklash zaruriyati tug'iladi. O'z vaqtida
ta'mirlash asosiy fondlar muddatidan oldin ishdan
chiqishining oldini oladi hamda ularning xizmat
qilish muddati va unumdorligini oshiradi. Asosiy
fondlarni ta'mirlash kapital, o'rta va joriy turlarga
bo'linadi. Bino va inshootlarni ta'mirlash o'z
mazmuni, talab qilinuvchi muddat va mablag'larga
ko'ra, mashina va uskunalarni ta'mirlashdan farq
qiladi. Masalan, mashina va asbob-uskunalarni
kapital ta'mirlashda ular to'liq qismlarga bo'linadi va
eskirgan qismlar almashtiriladi. Uskunalarni ikki
marta kapital ta'mirlash orasidagi muddat ta'mirlash
tsikli deb ataladi. Mashina va uskunalar, qoidaga
ko'ra, maxsus zavodlarda ta'mirlanadi. O'rtacha
ta'mirlash texnik mazmuni, murakkabligi,
bajariladigan ish hajmi va davriyligiga ko'ra, kapital
ta'mirlashdan farq qiladi hamda sarflanuvchi
mablag', vaqt va kuchni nisbatan kamroq talab
etadi. Joriy ta'mirlash kabi u ham mashina yoki
uskunadan foydalanuvchi korxonaning o'zida
amalga oshirilishi mumkin. Joriy ta'mirlashda asosan
asbob-uskunalar tozalanadi, moylanadi, tekshiriladi,
mayda kamchiliklari bartaraf qilinadi, ya'ni
uskunalarning foydalanishga doimiy tayyorligi
ta'minlanadi. Asosiy fondlardan foydalanish
ko'rsatkichlari Asosiy fondlarni ta'mirlash va ularga
xizmat ko'r satish majmuasi rejali- oldini oluvchi
ta'mirlash t izimiga (ROOT) birlashtiriladi va korxona
bosh mexanigi tomonidan boshqariladi. Deyarli har
bi r korxonada ROOT o'tkazilishini qayd qilish jurn
allari mavjud bo'lib, ularda profilaktika va ta'mirl ash
tadbirlarini o'tkazish tartibi va grafigi belgila b
qo'yiladi. Ta'mirlash ishlari tufayli korxona asosiy
fondlarn ing joriy ekspluatatsiyaga tayyorligini
ta'minlayd i. Biroq shu bilan bir qatorda korxona
asosiy fon dlarni yara- tish, foydalanish,
amortizatsiya, qay ta tiklash kabi bosqichlarni o'z
ichiga oluvchi tak ror ishlab chiqarish amallarini
doimiy ravishda b ajarishga intilishi lozim. Bu
bosqichlarni quyidagi chizma yordamida aks ettirish
mumkin (5.4-rasm). 5.4-rasm. Asosiy fondlardan
foydalanish ko'rsatkichlari Asosiy ishlab chiqarish
fondlaridan foydalanishning turli xil ko'rsatkichlari
mavjud bo'lib, ularni shartli ravishda ikki guruhga
bo'lish mumkin: birinchi guruh - umumlashtiruvchi
va qiymat ko'rsatkichl ari bo'lib, ular asosiy
fondlarning turli guruhlarini dinamika va statikada
baholash, tahlil qilish, zahiralarni aniqlash va
bashorat qilish imkonini yaratadi.
Foydalanilgan adabiyot:
(
https://fayllar.org/sanoat-korxonalarida-asosiy
fondlarni-modernizatsiyalashasosi.html?page=5
Internet saxifasi orqali qidirildi.)
Hulosa
Asosiy ishlab chiqarish fondlari hajmi va ulardan
foydalanish darajasi korxonaning ishlab chiqarish
quvvati kattaligini belgilaydi. U ishlab chiqarish
dasturini asoslashda katta rol' o'ynaydi hamda
korxonaning belgilangan nomenklatura va sifatli
mahsulot ishlab chiqarish bo'yicha potentsial
imkoniyatlarini tavsiflaydi. Bundan kelib chiqadiki,
ishlab chiqarish quvvati - bu, ma'lum bir vaqt
davomida ilg'or texnologiyalardan foydalanish,
ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishning ilg'or
sharoitlarida ishlab chiqarish mumkin bo'lgan
mahsulotlarning maksimal darajasidir. U qoidaga
ko'ra, ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmining
natural ko'rinishda, ushbu korxonaning
ixtisoslashganligi va mahsulotning alohida turlari
o'rtasidagi o'zaro nisbatiga ko'ra aniqlanadi. Paxta
tozalash korxonalari ishlab chiqarish quvvati
tayyorlanadigan paxta xom ashyosi miqdori,
foydalai ish vaqti va asosiy uskuna sanalgan jin
mashinalari soni bog'liq bo'ladi. Taqvimiy yil
mobaynida ikki hosil yilida yetishtirilgan paxta qayta
ishlanishi munosabati bilan paxta tozalash
korxonasining bir yillik ish davri ikkitaddir.
Mavzu:Sanoat koperatsiyasini rivojlantirish
yo’nalishlari.
Reja:
Kirish
1.Sanoatda kooperatsiya tushunchasi va uning
shakllari;
2.Ichki tarmoq va tarmoqlararo sanoat
kooperatsiyasi va uni kuchaytirishda kichik biznes
imkoniyatlaridan foydalanish;
3.Sanoatda ishlab chiqarishni mahalliylashtirish.
Foydalanilgan adabiyotlar
Xulosa
Kirish
Korxonalar o`rtasidagi kooperatsiya aloqalarini
kengaytirish va mahsulot ishlab chiqarishni
mahalliylashtirish o`zaro chambarchas bog`liq
jarayondir. Tarmoq ichidagi va tarmoqlararo sanoat
kooperatsiyasining kengayishi tayyor mahsulot,
butlovchi buyum va materiallar ishlab chiqarishni
mahalliylashirish uchun shartsharoit yaratadi.
Ma‘lumki, mahalliylashtirish jarayoni iqtisodiyotning
jadal va barqaror rivojlanishini ta‘minlash, uning
tashqi omillarga bog`liqligini kamaytirish, ishlab
chiqarish jarayonlariga yangi, samarali
texnologiyalarni tatbiq qilishni jadallashtirish,
mahalliy xom ashyo va ishlab chiqarish resurslaridan
keng foydalanish, shu asosda zamonaviy
raqobatdosh mahsulot ishlab chiqarishni
ko`paytirish, valyuta mablag`laridan tejamli va
oqilona foydalanish, shuningdek, yangi ish joylarini
yaratish imkonini beradi. Mahalliylashtirish
dasturining amalga oshirilishi quyidagi ijobiy jihatlar
bilan tavsiflanadi:
mavjud ishlab chiqarish
quvvatlaridan samarali foydalanish;
turli sanoat
tarmoqlarining qo`shilgan qiymati yuqori bo`lgan
mahsulotlari eksportini ko`paytirish va an‘anaviy
eksport salmog`ini kamaytirish;
samarali ichki va
tarmoqlararo ishlab chiqarish kooperatsiya
aloqalarini rivojlantirish;
iqtisodiyotning real
sektorida mamlakatimiz korxonalarining
kooperatsiyasi salohiyatidan yuqori darajada
foydalanish;
mahalliy xom ashyoni qayta ishlashni
kengaytirish, ishlab turgan korxonalarni
zamonaviylashtirish va yangilarini tashkil etish
hisobidan iqtisodiyot tarkibini takomillashtirish va
h.k. Sanoat kooperatsiyasi asosida amalga
oshirilayot-gan tayyor mahsulotlar, butlovchi
buyumlar va material-larni ishlab chiqarishni
mahalliylashtirish hajmlarini oshirish bo'yicha chora-
tadbirlarning amalga oshirilishi, korhonalarning
ishlab chiqarish faoliyati uchun zarur bo'l-gan
sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishni o‘sishining va
import tovarlari qisqarishining omillaridan biri
hisoblanadi. 2017 yilning yanvar- dekabr oylarida
tayyor mahsulotlar, butlovchi buyumlar va
materiallarni ishlab chiqar-ishni mahalliylashtirish
dasturi doirasida 799 ta loyiha bo‘iycha 9,9
trln.so'mlik mahsulot ishlab chiqarilgan bo‘lib, 512,4
mln.dollarlik mahalliylashtirilgan mahsulot-lar
eksport qilindi va 3018 ta yangi ish o'rni yaratildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |