“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Tarixiylik xususiyati.
Har bir haqiqiy san’at asari, vaqt nuqtai nazaridan zamonaviy yoki 
tarixiyligidan qat’i nazar, u – tarix, badiiylashtirilgan tarix. Masalan, Abulqosim Firdavsiyning 
«SHohnoma» asari X-XI asrlarda yaratilgan, milodgacha va miloddan keyingi dastlabki 
davrlardagi Eron ijtimoiy-siyosiy hayotidan olib yozilgan tarix, faqat badiiylashtirilgan, 
umumlashtirilgan tarix. Ayni paytda «SHohnoma»ning yaratilishi bilan bog‘liq tarix ham 
mavjud. «SHohnoma» o‘z ibtidosidan tarixiy asar sifatida qabul qilinadi. Tarixiylikning yana bir 
boshqa jihati borki, unda asar dastavval zamonaviy san’at namunasi sifatida namoyon bo‘ladi va 
keyinchalik u o‘z davrining badiiy qiyofalar vositasida yaratilgan tarixiga aylanib qoladi.
Milliy va umumbashariylik xususiyati.
Bu o‘rinda biz, e’tibor qilsangiz, milliylikni 
umumbashariylik bilan birga, ajralmagan holda keltiryapmiz. Gap shundaki, ularni boshqa 
barcha sohalarda alohida-alohida olib qarash mumkin. Faqat san’atda emas, san’atda ular 
dialektik yaxlitlikda namoyon bo‘ladi. YA’ni haqiqiy milliy qadriyatga aylangan badiiy asargina 
asl umuminsoniylikni va aksincha, haqiqiy umumbashariy qadriyatga aylangan asargina tom 
ma’nodagi milliylikni o‘zida mujassam etadi. CHunki inson ravnaq topib, taraqqiy qilishi uchun 
milliylikdan umuminsoniylikka qarab borishi kerak, tarixda ham doimo shunday bo‘lib kelgan. 
Inson esa san’atning badiiy tadqiqot ob’ekti. SHu sababli milliy mahdudlikni targ‘ib etgan yoki
hech qanday milliy ildizga ega bo‘lmagan «umuman» insonni, milliy-mintaqaviy hududlardan 
tashqaridagi «muallaq» odamni tasvirlagan badiiy asar hech qachon san’at darajasiga ko‘tarila 
olmaydi.
Originallik (yangilik)-ijodiylik tamoyili.
Har bir ma’naviy hodisada bo‘lganidek, 
san’atda ham uning asosini tashkil etadigan, tamal toshi vazifasini o‘taydigan tamoyillar mavjud. 
Ulardan birinchisi - san’atning yangilik (orginallik) yoxud ijodiylik tamoyili. CHunki ijod 
mahsuli, ijod qilishi – kashf etish, shu kungacha mavjud bo‘lmagan narsani yaratish demakdir. 
Bunday yangilik muayyan san’at asarining shakl, mazmun, uslub v.b. jihatlari bilan o‘zidan 
avvalgi asarlarini takrorlamasligini, o‘sha asarlar bilan yonma-yon qo‘yganda, ulardan ijobiy 
o‘ziga xosligi tufayli ajralib turishini taqozo etadi.